Fischer-Dieskau, Dietrich

Fischer-Dieskau [fysz^erd’i·ska^u] Dietrich, *28 V 1925 Berlin, †18 V 2012 Berg, niemiecki śpiewak (baryton). Naukę muzyki rozpoczął od gry na fortepianie; w 1941 podjął naukę śpiewu u G.A. Waltera, którą od 1942 kontynuował u H. Weissenboma. W 1943 został powołany do wojska. W 1945 dostał się do niewoli i do 1947 przebywał w amerykańskich obozach jenieckich we Włoszech, gdzie korzystając z dostępu do literatury muzycznej, samodzielnie dokształcał się. Dawał też recitale i organizował wykonania zespołowe siłami amatorskimi, m.in. Oratorium na Boże Narodzenie H. Schütza. W 1947 zwolniony z obozu, powrócił do Berlina, gdzie ukończył studia wokalne pod kierunkiem Weissenboma w Hochschule für Musik. Tegoż roku debiutował na estradzie: we Fryburgu Bryzgowijskim śpiewał partię solową w Niemieckim rekwiem Brahmsa, a w Berlinie wystąpił z recitalami pieśni Schuberta (Die schöne Müllerin) i Wolfa (Italienisches Liederbuch). W 1948 wystąpił w berlińskiej Städtische Oper, śpiewając partię markiza Posy w Don Carlosie Verdiego. Odtąd wiąże go z tą sceną (późniejsza Deutsche Oper) nieprzerwana współpraca. W Berlinie kreował większość swoich głośnych ról: Wolframa w Tannhäuserze Wagnera, Renata w Balu maskowym Verdiego, Jochanaana w Salome R. Straussa oraz partie tytułowe w operach Mozarta (Don Giovanni), Verdiego (Falstaff), Busoniego (Doktor Faust), Hindemitha (Mathis der Maler) i Berga (Wozzeck). W latach 1951–70 wielokrotnie występował w Anglii, m.in. w 1962 brał udział w prawykonaniu War Requiem B. Brittena w Coventry, a w 1965 odniósł sukces w Covent Garden rolą Mandryki w Arabelli R. Straussa. Śpiewał także na festiwalach w Edynburgu, Aldeburgh i Glyndebourne. W 1952 wystąpił po raz pierwszy na festiwalu w Salzburgu, a w 1954 rolą Amfortasa w Parsifalu zapoczątkował występy na festiwalach wagnerowskich w Bayreuth (głównie w latach 1957–62). Od 1955 koncertował w USA. W 1957 nawiązał współpracę z Wiener Staatsoper, a następnie z Bayerische Staatsoper w Monachium; na tych scenach upamiętnił się zwłaszcza w operach Mozarta i R. Straussa. W 1971 wystąpił w Salome R. Straussa na scenie Hamburgische Staatsoper; przedstawienie to (17 III) z udziałem W. Ochmana i pod dyrekcją K. Bóhma zostało nagrane na płytach DG. Natomiast – wbrew temu, co podają niektóre źródła (MGG, Sángerlexikon K. Kutscha i L. Riemensa) – nie śpiewał w La Scali. W 1973 Fischer-Dieskau wystąpił dwukrotnie w Warszawie: 29 IX wykonanie Gesangsszene K.A. Hartmanna na koncercie Warszawskiej Jesieni, 2 X dał recital pieśni H. Wolfa do słów E. Mórickego z towarzyszeniem S. Richtera, który następnie powtórzył w Pradze, Budapeszcie i Innsbrucku, gdzie DG dokonało nagrania płytowego. W 1973 podjął działalność dyrygencką, prowadząc z orkiestrą Camerata Académica program haydnowski na festiwalu w Salzburgu. Później poświęcił się interpretacji muzyki romantycznej. Nagrał szereg utworów symfonicznych Schuberta, Schumanna, Berlioza i Brahmsa. Zajmuje się także pisarstwem. Fischer-Dieskau był wielokrotnie odznaczany i wyróżniany: jest laureatem nagrody m. Berlina (1950) i Mantui (Orfeo d’Oro 1955), kawalerem Wielkiego Krzyża Zasługi RFN (1958), członkiem Akademie der Künste w Berlinie (1956), członkiem honorowym Royal Academy of Music w Londynie (1970) i Kungliga Musikaliska Akademien w Sztokholmie (1971); w 1978 otrzymał tytuł członka honorowego Deutsche Oper w Berlinie. Jest także członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Mahlerowskiego w Wiedniu i Schubertowskiego w Tybindze, któremu od 1972 przewodniczy. Trzykrotnie zdobył nagrodę Grand Prix du Disque. W 1980 otrzymał nagrodę Deutsche Phono-Akademie oraz doktorat honoris causa Sorbony w Paryżu.

Na sztukę wokalną Fischera-Dieskau oddziałały jego młodzieńcze zainteresowania dyrygenturą; pociągała go wówczas możliwość różnorodnego kształtowania brzmienia orkiestrowego, a nawet eksperymentowania w tym zakresie. Później – jako śpiewak – okazał ten sam dociekliwy i analityczny sposób podejścia do utworów wokalnych, wspomagany z jednej strony nieomylną artystyczną intuicją, z drugiej zaś stale pogłębianą wiedzą muzyczną i historyczną. Doskonałe warunki głosowe, wirtuozowska sprawność i predyspozycje aktorskie pozwoliły mu działać z równym powodzeniem we wszystkich dziedzinach muzyki wokalnej: oratoryjno-kantatowej, operowej i kameralnej. Wyraźnie jednak preferuje Fischer-Dieskau pieśń solową, wzbogacając ją niekiedy elementami dramatycznymi zaczerpniętymi z wykonawstwa operowego (np. Der Feuerreiter, Der Jäger i Abschied Wolfa). W zależności od pierwotnego konceptu pieśni, który stara się odtworzyć, Fischer-Dieskau koncentruje się bądź na warstwie słownej (Chansons madécasses Ravela na płycie DG), bądź też podkreśla stronę muzyczną, dbając przede wszystkim o naturalne rozwinięcie frazy (pieśni Brahmsa). Ta dwoistość interpretacji widoczna jest czasem jaskrawo na przykładzie cyklu pieśni jednego kompozytora (Wolf, Mahler). Glos Fischera-Dieskau, z natury ciepły i szlachetny w brzmieniu, posiada szerokie możliwości barwowego przeistoczenia i dynamicznej gradacji. Rozwinięta technika par landa i łatwość operowania rejestrem tenorowym (z zastosowaniem falsetu) pozwala mu zarówno na dramatyczny, jak i charakterystyczny sposób interpretacji (pieśni Schoecka i Henzego na płytach DG). Występował z udziałem wielu znanych pianistów (G. Moore, J. Demus, D. Barenboim, S. Richter) i dyrygentów (W. Furtwängler, Th. Beecham, O. Klemperer, K. Böhm, H. v. Karajan, P. Kiecki, F. Fricsay i in.). Repertuar koncertowy Fischera-Dieskau obejmuje właściwie całą twórczość pieśniarską i oratoryjno-kantatową od czasów Schütza. Podobną rozpiętość historyczną przedstawiają również jego role operowe (Händel, Gluck, Cimarosa, Mozart, Beethoven, Wagner, Verdi, Puccini, R. Strauss, Bartók, Berg, Hindemith i in). Szczególną uwagę poświęca muzyce współczesnej, prezentując po raz pierwszy wiele utworów scenicznych i koncertowych, m.in. War Requiem (1962) i Cantata Misericordium (1963) B. Brittena, Elegie für junge Liebende H. Henzego (1966), The Vision of Saint Augustine M. Tippetta (1966), Spätlese E. Kfeneka (1973). W. Lutosławski skomponował dla Fischera-Dieskau Les espaces du sommeil (wykonanie 13 IV 1978 w filharmonii w Berlinie). Największe uznanie zyskał jednak jako interpretator pieśni romantycznej; G. Moore, z którym Fischer-Dieskau w latach 1969–74 nagrał na płytach DG wszystkie pieśni Schuberta przeznaczone na głos męski (ponad 500 utworów), nazwał go „największym śpiewakiem schubertowskim naszych czasów”.

Literatura: F. Herzfeld Dietrich Fischer-Dieskau, Berlin 1958; K. Höcker Gespräche mit Berliner Künstlern, Berlin 1964; G. A. Trumpff Ein Sänger Neuer Musik, „Neue Zeitschrift für Musik” 1964 nr 4; G. Moore Dietrich Fischer-Dieskau, „Opera” (Londyn) 1965 nr 16; J. Demus i in. Dietrich Fischer-Dieskau, Berlin 1966 (zawiera dyskografię); R. Celletti Fischer-Dieskau. L’uomo, la voce, U personaggio, „Discoteca” IX, 1968; R. Vegeto Discografia del baritono Fischer-Dieskau, „Discoteca” IX, 1968 nr 80; K. Höcker Wandlungen der Konzertlandschaft, „Das Orchester” 1972 nr 5; J. Kański Rozmowa z Dietrichem Fischerem-Dieskau, „Ruch Muzyczny” 1973 nr 21; W.-E. v. Lewinski Neugierde auf Musik, „Musica” 1974 nr 6 (rozmowa z Fischerem-Dieskau); H.H. Stuckenschmidt Dietrich Fischer-Dieskau, „Opera News” 1975 nr 40.