Eurypides, Euripides, *ok. 480 p.n.e. Salamina, †406 p.n.e. Pella (Macedonia), grecki tragediopisarz. Autor 92 dramatów, z których zachowało się (nie licząc fragmentów) 17 tragedii i 1 dramat satyrowy (Cyklop). Antytradycjonalista walczący o nową strukturę społeczną i nową moralność, był również nowatorem formy tragedii i rodzaju jej ekspresji, przeciwstawiając się klasycznej sztuce Ajschylosa i przede wszystkim Sofoklesa. Operował silnym kontrastem, stosował nagłe przeskoki w akcji, wprowadzał niespodziewaną ingerencję bogów w zakończeniu (theós apo mēchanēs). Ograniczył rolę chóru, stosując go epizodycznie (tzw. embolima) lub alternując z solistą (styl amoibaiczny), a rozbudował znacznie partie monodyczne (sola i duety); szczególnie charakterystyczne dla techniki Eurypidesa są wielkie monologi (często tragicznych postaci kobiecych: Alcesty, Andromachy, Elektry, Medei, Ifigenii i in.), wyśmiewane przez współczesnych (np. przez Arystofanesa), podziwiane przez potomnych. Pisał najczęściej dymetrem chorijambicznym (z preferencją glikoneja) oraz metrami celowo kombinowanymi kontrastowo (dochmius, jamb, anapest) dla osiągnięcia szczególnej ekspresji. Z biegiem lat coraz bardziej odchodził od uświęconej tradycją responsji strof (odpowiedniość strofy i antystrofy), kształtując utwór na zasadzie snucia monodycznego (astrophia). Fragment 1. stasimonu Orestesa Eurypidesa (408 p.n.e.), zanotowany na papirusie ok. 200 p.n.e., uchodzi za najstarszy z kilkunastu znanych zabytków muzyki starogreckiej.
Tragedie Eurypidesa wzbudziły wielkie zainteresowanie kompozytorów, przede wszystkim jako podstawa libretta operowego. W XVIII w. największą popularność u twórców oper zyskały obie tragedie o Ifigenii: Ifigenia w Aulidzie (m. in. D. Scarlatti 1713, C.W. Gluck 1774) i Ifigenia na Taurydzie (A. Campra, z H. Desmarets’em, 1704, D. Scarlatti 1713, T. Traetta 1763, C.W. Gluck 1779). Wielokrotnie sięgano do Alcesty (C.W. Gluck 1767, R. Boughton 1922, E. Wellesz 1934), Medei (L. Cherubini 1797, D. Milhaud 1939) i Bachantek (E. Wellesz 1931, F. Ghedini 1948), które posłużyły również za podstawę libretta do baletu A. Bruneau (1912). Źródłem inspiracji stała się także Hekuba (G.F. Malipiero 1941), Hipolit (W. Sieniłow 1915) i Trojanki (S. Barber Andromache’s Farewell na sopran i orkiestrę, op. 39, 1962, J. Bruzdowicz 1972).
Literatura: Musici scriptores Graeci, wyd. K. v. Jan, Lipsk 1895, przedr. Hildesheim 1962 (transkrypcja w interpretacji enharmonicznej fragmentu z Orestesa); E. Martin Trois documents de musique grecque, Paryż 1953; D.D. Feaver The Musical Setting of Eurypides’ „Orestes”, „American Journal of Philology” 1960; L. Richter Die neue Musik der griechischen Antike, Beihefte zum „Archiv für Musikwissenschaft” 1968 nr 1 i 2 (analiza fragmentu z Orestesa); L. Richter Uwagi na temat fragmentu muzycznego z tragedii Eurypidesa „Orestes”, „Muzyka” 1969 nr 4.
