Zborowski, Juliusz

Zborowski Juliusz, *8 IV 1888 Lwów, †15 VI 1965 Zakopane, polski językoznawca, etnograf, znawca Podhala i Tatr. Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie podjął studia polonistyczne na UJ, uczył się też w Lipsku. W latach 1913–20 był nauczycielem w gimnazjum w Nowym Targu, a od 1918 do 1920 redaktorem „Gazety Podhalańskiej”; współpracował także z redakcjami „Echa Tatrzańskiego” (1918–19) i „Gazety Zakopiańskiej” (1921–23). W latach 1920–22 był prezesem Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego, od 1922 kustoszem działu etnograficznego Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, a w latach 1922–65 pierwszym jego dyrektorem. Od 1918 członek Komisji Językowej PAU, od 1926 także Komisji Geograficznej oraz Etnograficznej. W 1955 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1962 honorowego obywatela Zakopanego.

Od 1911 Zborowski prowadził na Podhalu i w Tatrach badania językoznawcze, w latach 1914–16 pioniersko utrwalał na wałkach fonograficznych gwarę i muzykę podhalańską (m.in. nuty Bartusia Obrochty, współcześnie wydane na CD). Rezultatem jego prac jest ogromny zbiór leksykalny i muzyczny, kartoteki tekstów pieśni, obszerne materiały do planowanego, lecz nieukończonego słownika gwary podhalańskiej (wyd. współcześnie). Jest autorem ok. 600 prac z dziedziny językoznawstwa (m.in. Przyczynek do pochodzenia nazwy Tatr i Z góralskich nazw miejscowych i osobowych, „Język Polski” 1916 nr 1 i 1933 nr 3, Wskazówki do zbierania nazw geograficznych, Kraków 1923, O topograficzną nomenklaturę tatrzańską i Sprawa nomenklatury tatrzańskiej w dziejach Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, „Przegląd Turystyczny” 1927 nr 7–8 i 1928 nr 9–10), etnografii (m.in. Moda i wieś góralska, „Ziemia” 1930 nr 19, W sprawie programu badań etnograficznych na góralszczyźnie, „Lud” XXVII, 1929), muzyki (m.in. Wspomnienia i O zagadnieniach zbierania melodyj ludowych, „Ziemia” 1934 nr 1–2 i nr 1–4, Zakopiańskie wspomnienia o Karolu Szymanowskim, „Kurier Codzienny” 1952 nr 79), historii i kultury Podhala, turystyki tatrzańskiej, muzealnictwa i in. Część prac, także korespondencji, została wydana po śmierci autora, część pozostała w rękopisach.

Zborowski, znany pod pseudonimami „Samuel” i „Baca”, należał do najwybitniejszych i najbardziej wszechstronnych badaczy Tatr i Podtatrza oraz do najpopularniejszych postaci Zakopanego. Odegrał ogromną rolę w rozwoju Muzeum Tatrzańskiego nie tylko jako instytucji muzealnej, ale także placówki wspierającej ochronę przyrody i zabytków, wyposażonej w bogatą bibliotekę, wydającej własne publikacje (m.in. „Rocznik Podhalański”), będącej ośrodkiem badań naukowych nad Podhalem i Tatrami odwiedzanym przez naukowców z całej Polski (przyjezdni badacze, zatrzymujący się pokojach gościnnych Muzeum, określanych żartobliwie Grand Hotelem, nierzadko podejmowali tematy inspirowane przez jego gospodarza). Przyjaźnił się z K. Szymanowskim, któremu wielokrotnie pomagał w różnych sprawach (m.in. związanych z Atmą), a także udostępniał mu swój zbiór pieśni podhalańskich. Zborowski wraz z innymi osobami oddanymi Zakopanemu, m.in. J.G. Pawlikowskim juniorem, H. i M. Rytardami, B. Romaniszynem, R. Malczewskim, A. Chybińskim, tworzył grono nazwane przez Szymanowskiego „pogotowiem ratunkowym kultury góralskiej”.

Literatura: S. Urbańczyk Śp. Juliusz Zborowski 8 IV 1888 – 15 VI 1965, „Język Polski” 1966 nr 1; J. Okoniowa Juliusz Zborowski i jego słownik, w: Słownik gwary Zakopanego i okolic, z materiałów Zborowskiego oprac. i uzup. zespół Instytutu Języka Polskiego PAN pod kier. J. Okoniowej, Zakopane–Kraków 2009; „Rocznik Podhalański” XIV, 2020 (zawiera materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej „Juliusz Zborowski i jego dzieło. W 130-lecie Muzeum Tatrzańskiego”, m.in. artykuły: W. Pawlikowska Naukowy szlak Juliusza Zborowskiego, M. Małanicz-Przybylska, Nieoczywiste dziedzictwo Juliusza Zborowskiego. O wpływie nagrań archiwalnych na dziedzictwo muzyczne Podhala, M. Rak Juliusz Zborowski i badania gwary podhalańskiej, A. Kozak Juliusz Zborowski i kolekcja etnograficzna Muzeum Tatrzańskiego w latach 1918–1939, oraz wybrane listy).