Zawisza z Zap

Zawisza, Záviš, Mistr Záviše, Zawissius, Zabicius, z Zap, *ok. 1350 Zápy (k. Pragi), †po 1411, czeski teolog, poeta i kompozytor, duchowny. W 1379 uzyskał bakalaureat w Carolinum w Pradze, od 1381 działał jako magister, a w latach 1387–88 jako egzaminator i profesor uniwersytetu w Pradze. Po otrzymaniu probostwa w Prachaticach przez pewien czas przebywał w Rzymie. W latach 1394–96 i po 1402 był kanonikiem w Ołomuńcu, a w latach 1397–1402 – w kościele św. Idziego w Pradze. Ostatnią znaną datą z jego życia jest 1411, w którym mianowany został doktorem teologii. Bywa utożsamiany z zakonnikiem o takim samym imieniu z klasztoru oo. augustianów w Rudnicach n. Łabą, który wraz z dominikaninem Domosławem założył pod auspicjami arcybiskupa praskiego, Jana z Jensteinu, szkołę w Pradze.

Utwory religijne Zawiszy reprezentują nurt hymnologii czeskiej. Zbliżone charakterem do chorału liturgicznego, zachowały się w niemenzuralnym zapisie chorałowym. Notacja menzuralna istnieje jednak w tropie łacińskim do Gloria. Leich O Maria mater Cristi, najpopularniejszy z utworów religijnych Zawiszy, pojawia się również jako werset allelujatyczny. Szczególne miejsce w twórczości Zawiszy zajmuje pochodząca sprzed 1379 pieśń miłosna Jižt’ mne vše radost ostává, zachowana w jednym ze źródeł z melodią. Utwór, będący parafrazą pieśni Ahî wie blüet der anger mîner ougen Frauenloba i utworzony z trzech podobnie zbudowanych strof, zbliżony jest formą do leich. Melodię, utrzymaną w modus frygijskim, charakteryzują liczne skoki interwałowe.

Literatura: P.M. Haškovec O písni Závišově, w: Z dějin české literatury, ks. pam. J. Vička, Praga 1902; Z. Nejedlý Záviša von Zap, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” IV, 1902/03; Z. Nejedlý Dějiny předhusitského zpěvu, Praga 1904, 2. wyd. 1954; Z. Nejedlý Magister Záviše und seine Schule, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” VII, 1905/06; F.M. Bartoš Osobnost nejstaršího českého hudebního skladatele Záviše, „Časopis Českého Muzea” XCV, 1921; L. Zatočil Závišova píseň ve světle minnesangu a její předloha, «Sborník Prací Filosofické Fakulty Brněnské Univerzity» II, Brno 1954; Z. Nejedlý Dějiny husitského zpěvu, t. 1, Praga 1954; J. Hutter Závišova milostná píseň, „Časopis Národního Muzea” CXXVIII, 1959; F. Mužík Úvod do kritiky hudebního zápisu, Praga 1961 oraz Závišova píseň, «Sborník Prací Filosofické Fakulty Brněnské Univerzity» XIV, Brno 1965.