Zawinul [zˊæwynl] Joe, właściwie Josef Erich Zawinul, *7 VII 1932 Wiedeń, †11 IX 2007 Wiedeń, amerykański pianista, keyboardzista i kompozytor pochodzenia austriackiego. Jako dziecko grał na akordeonie, mając 7 lat rozpoczął naukę gry na fortepianie w konserwatorium w Wiedniu. Na początku lat 50. występował z różnymi orkiestrami rozrywkowymi, w latach 1953–58 grał z austriackimi muzykami jazzowymi, m.in. z H. Kollerem (1952), w latach 1954–56 z F. Guldą; prowadził też własne trio. W 1958 otrzymał stypendium Berklee School of Music w Bostonie, w 1959 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie wkrótce został członkiem zespołu M. Fergusona. W latach 1959–61 występował z D. Washington, w latach 1961–70 grał i nagrywał z C. Adderleyem (m.in. Mercy, Mercy, Mercy – 1966). Na przełomie lat 60. i 70. współpracował z M. Davisem (In a Silent Way, 1969; Bitches Brew, 1969). Pod koniec 1970, wspólnie z W. Shorterem, założył zespół Weather Report (pierwszy skład współtworzyli M. Vitous i A. Moreira). Grupa, działająca formalnie do 1985, zdobyła ogromną popularność, koncertowała na całym świecie, nagrała wiele wysoko ocenianych albumów (m.in. I Sing the Body Electric, 1972; Sweetnighter, 1973; Mysterious Traveller, 1974; Black Market, 1976; Heavy Weather, 1977). W 1985 Zawinul rozpoczął karierę solową, występując w Stanach Zjednoczonych, Japonii i Europie. W latach 1984–94 ponownie współpracował z F. Guldą. Od 1988 prowadził zespół Weather Update, który następnie przekształcił się w The Zawinul Syndicate. W 1998 nagrał album World Tour, a później kolejno: Faces & Places, 2002; Vienna Nights / Live at Joe Zawinul’s Birdland, (2005); Music for Two Pianos (z F. Guldą, materiał z koncertu z 1988 w Kolonii).
Zawinul był jednym z czołowych przedstawicieli jazzu zwanego fusion, wirtuozem elektronicznych instrumentów klawiszowych, pierwszym artystą z Europy, który odniósł wielki sukces w Stanach Zjednoczonych. Jako pianista początkowo pozostawał pod wpływem m.in. G. Shearinga i L. Tristana; do swej muzyki stopniowo wprowadzał elementy bluesa i rhythm and bluesa, wtedy też (m.in. nagrania z Adderleyem i D. Washington) zaczął używać instrumentów elektronicznych (Wurlitzer, Fender-Rhodes), stając się prekursorem szerokiego wykorzystania elektroniki w jazzie. Koncepcje nowych brzmień rozwijał w zespole Davisa, a następnie w Weather Report, gdzie rozbudowywał swoje instrumentarium o kolejne syntezatory (Oberheim, ARP, Prophet) oraz urządzenia do rejestrowania i przetwarzania dźwięków. W okresie kariery solowej wykorzystywał sterowany komputerem rozbudowany system muzyczny, generujący najnowsze brzmienia i programowane rytmy. Jednak stosowanie instrumentów elektronicznych na tak dużą skalę nie ograniczało inwencji Zawinula i zawsze było podporządkowane nadrzędnej koncepcji jego muzyki, w której brzmienie stanowiło integralną część utworu. Jego muzyka ewoluowała od jazzu mainstreamowego, poprzez syntezę jazzu i rocka (Weather Report), po odmianę world music z elementami muzyki etnicznej, jazzu i muzyki pop (Syndicate). Był utalentowanym kompozytorem (m.in. symfonia Stories of the Danube, wyk. Linz 1993); największą popularność przyniosły mu tematy Mercy, Mercy, Mercy (napisany dla zespołu Adderleya) i In a Silent Way (dla M. Davisa); Birdland, nagrany z Weather Report, stał się wielkim hitem lat 70. i wszedł do kanonu standardów jazzowych.
