Zajc, Zaytz, Ivan, Giovanni, Dragutin Stjepan von, *3 VIII 1832 Rijeka, †16 XII 1914 Zagrzeb, chorwacki kompozytor i dyrygent. Początkowo uczył się gry na skrzypcach i fortepianie u swojego ojca; naukę kontynuował w szkole muzycznej w Rijece. W latach 1850–55 studiował w konserwatorium w Mediolanie u S. Ronchettiego-Montevitiego, L. Rossiego i A. Mazzucata. W X 1855, z powodu śmierci rodziców, powrócił do Rijeki i podjął tam pracę jako dyrygent w teatrze, nauczyciel oraz kompozytor. W X 1862 wyjechał do Wiednia, gdzie szybko zyskał popularność jako twórca operetek oraz dyrygent w Carltheater. Po powrocie do kraju był dyrektorem opery w Zagrzebiu (1870–89), która w tym czasie osiągnęła poziom europejski. Prowadził również działalność pedagogiczną; był dyrektorem szkoły muzycznej przy instytucie muzycznym (1870–1908) oraz dyrygentem szkolnej orkiestry. Współtworzył pierwsze chorwackie czasopisma muzyczne „Sv. Cecilija” oraz „Gusle”.
W bogatej twórczości Zajca (1202 opusowane dzieła) przeważa muzyka sceniczna; Zajc skomponował 26 operetek, 19 oper (wyst. głównie w Zagrzebiu), m.in. Mislav (wyst. 1870), Ban Leget (wyst. 1872), operę narodową Nikola Šubić Zrinjski (wyst. 1876), która jest uważana za jego najważniejsze dzieło, Lizinka (wyst. 1878), Zlatka (wyst. 1885), oraz muzykę do 22 sztuk teatralnych. Pisał też utwory religijne, oratoria, kantaty oraz pieśni solowe. Wśród utworów instrumentalnych przeważały dzieła orkiestrowe (ok. 80, m.in. programowa Symfonia c-moll op. 394 i Uwertura romantyczna op. 149). Muzyka kameralna, m.in. Kwartet smyczkowy E-dur op. 143, który jest jednym z nielicznych utworów tego rodzaju w muzyce chorwackiej XIX w., oraz muzyka fortepianowa mają mniejsze znaczenie. W dziełach operowych Zajc wzorował się na muzyce włoskiej, zwłaszcza na operach Verdiego z wczesnego i środkowego okresu jego twórczości (sceny zespołowe, duże znaczenie tekstu słownego, masywne brzmienie orkiestry). Głównym środkiem formotwórczym była pełna inwencji melodyka; choć Zajc nawiązywał do włoskiego bel canta, stosował też leitmotivy w stylu wagnerowskim. W utworach instrumentanlych wykorzystywał tylko okazjonalnie elementy folkloru chorwackiego.
Literatura: F.K. Kuhač Zajčeve popijevke, „Vienac” 1883 nr 15; A. Goglia Ivan pl. Zajc, „Sv. Cecilija” 1931 nr 25, 1932 nr 26; H. Pettan Popis skladbi Ivana Zajca, Zagrzeb 1956; H. Pettan Ivan Zajc, Zagrzeb 1971; K. Kos Mjesto solo-pjesme u stvaralaštvu Ivana Zajca, „Arti Musices” III, 1972; Zbornik radova sa znanstvenog skupa održanog u povodu 150. obljetnice rodenja Ivana Zajca (1832–1914), materiały z konferencji w Zagrzebiu 1982, z okazji 150. rocznicy urodzin Zajca, red. L. Županović, Zagrzeb 1982; H. Pettan Hrvatska opera. Ivan Zajc, Zagrzeb 1983; Mladi Zajc. Beč 1862.–1870., materiały z konferencji w Rijece 2001, red. V. Katalinić, S. Tuksar, Rijeka 2003.
