Yeats, William Butler

Yeats [jejts] William Butler, *13 VI 1865 Sandymount (k. Dublina), †28 I 1939 Roquebrune-Cap-Martin (depart. Alpes-Maritimes), irlandzki poeta, dramaturg i prozaik tworzący w języku angielskim, laureat literackiej Nagrody Nobla (1923). Czołowy twórca literackiego Odrodzenia Irlandzkiego i współzałożyciel irlandzkiego teatru narodowego. W swej twórczości łączył fascynację folklorem, mitologią i historią celtycką z romantycznym wizjonerstwem i mistycyzmem W. Blake’a, okultyzmem, ideami prerafaelitów, a zwłaszcza ze swoiście przetworzonym francuskim symbolizmem. Poezja Yeatsa ewoluuje od romantycznego sztafażu juwenilii do dyscypliny językowej i obrazowania w najwybitniejszych tomach: The Tower (1928 ze słynnym Sailing to Byzantium) i The Winding Stair (1933). Yeats jako dramaturg angażował się w sprawę odrodzenia narodowego (The Countess Cathleen, Cathleen ni Houlihan), sztuki późniejsze wzorował na japońskim dramacie no (Plays for Dancers).

Mimo braku słuchu muzycznego marzeniem Yeatsa było wskrzeszenie tradycji homerowskiego rapsodu, bliskiego duchowi tradycji irlandzkiej. Zarówno jego poezję, zwłaszcza wczesną, jak i dramaty poetyckie cechuje wysoka meliczność, rytmiczna wersyfikacja, nierzadko forma balladowa z refrenem (tom Words for Music Perhaps), dokładny rym. Wydobyciu muzycznych cech wiersza służyła charakterystyczna maniera recytatorska Yeatsa – „muzyczna emfaza”, odróżniająca interpretację poezji od prozy. Zabiegi te miały wprowadzać słuchacza w trans (według poety praźródłem poezji i muzyki była magia). Widoczne są też u niego wyraźne tendencje synestezyjne. Idea rapsodyczności najpełniej wcieliła się w teatrze Yeatsa, gdzie głównym środkiem wyrazu była melodyjna deklamacja (wiersz, a nawet cała sztuka miały mieć zapis nutowy). Mistrzynią tej techniki okazała się obdarzona niezwykle barwnym muzycznym głosem aktorka Florence Farr (dla niej A. Dolmetsch zrekonstruował starogreckie psalterium akompaniujące jej recytacjom, nadając im właściwy rytm i kadencje). Do dramatów wprowadzał Yeats często chóry na wzór tragedii antycznej. Choć wyparta rychło przez teatr realistyczny, poetyka ta pozostała mu bliska przez całe życie: w nagrywanych w latach 1936–38 dla BBC audycjach radiowych planował użycie instrumentów podkreślających strukturę rytmiczną wierszy oraz wokalne refreny.

Paradoksalnie, oficjalnej niechęci Yeatsa do europejskich kierunków i zachodnich koncepcji muzycznych swoich czasów towarzyszyło od początku, trwające do dziś, niezwykłe zainteresowanie jego twórczością kompozytorów, głównie anglojęzycznych. Z poezji, która stała się inspiracją licznych pieśni, najczęściej sięgano po Słowa może do muzyki (głównie cykl o „głupiej Jane”) oraz baśniowo-symboliczne tomy najwcześniejsze: Crossways, The Rose, a zwłaszcza miłosny The Wind among the Reeds. Najchętniej umuzyczniano wiersze: Down by the Salley Gardens, The Fiddler of Dooney i He Wishes for the Cloths of Heaven. Dużym zainteresowaniem cieszyły się też utwory dramatyczne Yeatsa, będące inspiracją do powstania licznych oper oraz muzyki teatralnej.

Edycje: Poezje wybrane, oprac. E. Życieńska, wstęp W. Krajewska, Warszawa 1987; Dramaty, oprac. T.W. Brzozowski, Wwa 1994; Wiersze wybrane, oprac. B. Rulewicz, «Biblioteka Narodowa» seria II nr 238, Wrocław 1997.

Literatura: G. Crosse A Setting of William Butler Yeats, „Opera” nr 17, 1966; J. Joubert On Setting Yeats’s „Byzantium”, „The Musical Times” nr 123, 1982; A. Whittail „Byzantium”. Tippett, Yeats and the Limitations of Affinity, „Music and Letters” nr 74, 1993.