logotypes-ue_ENG

Wroński, Adam

Biogram i literatura

Wroński Adam, *1850 (1851?) Kraków, †17 XII 1915 Krynica, polski skrzypek, dyrygent i kompozytor. Uczył się w Szkole Śpiewu i Muzyki Instytutu Technicznego w Krakowie u I. Wójcikiewicza (gra na skrzypcach), P. Studzińskiego (gra na instrumentach dętych i teoria muzyki) oraz J. Blaschkego (gra na fortepianie), później studiował w konserwatorium w Wiedniu. Służąc w austriackim wojsku, grał na skrzypcach w orkiestrze 70. pułku piechoty (według niektórych źródeł 73., tzw. Wirtemberskiego), którą jako zastępca kapelmistrza M. Zimmermanna dyrygował na wystawie przemysłowej w Paryżu, zdobywając w 1867 w konkursie I nagrodę. Po powrocie do Krakowa prowadził orkiestrę 40. pułku piechoty, przekształcając ją w orkiestrę symfoniczną i angażując do stałej współpracy z teatrem (za dyrekcji S. Koźmiana i K. Hofmana), a okazjonalnej z Towarzystwem Muzycznym (do 1875 działającym p.n. Muza). Z zespołem tym wykonał m.in. kilka utworów J. Elsnera i K. Kurpińskiego oraz w 1878 Sonety krymskie S. Moniuszki. W 1882, po przeniesieniu 40. pułku do Rzeszowa, Wroński zorganizował w Krakowie, prawdopodobnie z inicjatywy W. Żeleńskiego, nową orkiestrę, która istniała do 1885; wystąpił z nią kilkakrotnie, m.in. 16 I i 2 IV 1883 w sali Redutowej teatru, a 10 XII 1885 w sali Saskiej. W 1886 przeniósł się do Kołomyi na stanowisko dyrektora Towarzystwa Muzycznego im. S. Moniuszki i przez 10 lat działał na rzecz utworzenia tam orkiestry symfonicznej oraz uczył muzyki. 4 II 1890 dał koncert kompozytorski w Krakowie. Od 1897 był dyrygentem orkiestry Teatru Miejskiego we Lwowie, a po 1900 kierował szkołą muzyczną Towarzystwa Muzycznego w Samborze. W latach 1907–08 przebywał w Krakowie, prowadził orkiestrę i zarządzał szkołą Towarzystwa Przyjaciół Muzyki „Harmonia”. Następnie wrócił do Lwowa na stanowisko dyrygenta orkiestry teatralnej, po czym zamieszkał w Stryju, gdzie został dyrektorem Towarzystwa Muzycznego.

W 1875 powołał do życia własną orkiestrę zdrojową w Krynicy, na wzór kapeli Straussów, i prowadził ją przez 40 lat. Skomponował dla niej małe utwory symfoniczne i prawie 200 tańców oraz dokonał licznych opracowań. Letnie koncerty dla kuracjuszy, na których występowali także renomowani artyści z Wiednia i Berlina, zyskały powszechne uznanie, podobnie jak karnawałowe koncerty w Krakowie. Przez całe życie Wroński zajmował się pedagogiką oraz brał udział w koncertach kameralnych w Krakowie, m.in. z W. Singerem, A. Cinkiem, J. Adamowskim, J. Ostrowskim i M. Czartoryską. 4 VIII 1905 obchodził jubileusz 30-lecia pracy w Krynicy, który upamiętnił cyklem walców Echa mego Jubileuszu op. 196.

Większość utworów Wrońskiego powstawała jako opracowania ludowych i narodowych pieśni oraz tańców lub była tworzona na ich wzór. Trudno dziś określić stopień ingerencji kompozytora, gdyż zachowały się wyłącznie ich wersje fortepianowe. Wroński był trzecim obok L. Lewandowskiego i F. Tymolskiego polskim twórcą koncertowej muzyki tanecznej, który ulegał powabowi muzyki wiedeńskiej (nazywany jak oni polskim Straussem). Wzorował się na klasycznej formie walca wiedeńskiego (wstęp, 4 małe walce, coda), kopiując lub trawestując znane tytuły (np. walc Na falach Dunajca). Zdaniem J. Reissa („Muzyka” 1953) nawiązywał też do walców J. Galla. Sam Wroński szczególnie cenił swoje mazury i krakowiaki; te ze zbioru Z nad Wisły, nagrodzone w 1904 na II konkursie kompozytorskim K. Lubomirskiego w Warszawie, wykonywane są do dzisiaj przez orkiestry dęte. Tytuły dzieł Wrońskiego to obraz epoki, narodowych zdarzeń, bohaterów i rocznic, w tym także narzuconych jubileuszy (np. 50-lecia panowania cesarza Franciszka Józefa, por. Walce Jubileuszowe), ale przede wszystkim panorama galicyjskiej pieśni i obyczaju. Twórczość Wrońskiego, dziś zapomniana, w swoim czasie czarowała wiedeńsko-słowiańskim kolorytem i rytmicznym rozmachem. Na publiczności wrażenie robił także temperament samego twórcy, który wzorem Straussów występował w podwójnej roli dyrygenta i solisty. Dla Galicji i historii kultury muzycznej znaczenie miała także aktywność Wrońskiego w sferze organizacji życia muzycznego.

Literatura: Bemol [L. Trzebuchowski] Adam Wroński, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1894 nr 26; 30-letni jubileusz muzyka, „Tygodnik Ilustrowany” 1905 nr 33; Adam Wroński, „Czas” 1915 nr 658 (nekrolog); J. Reiss Polski Strauss. W 20-lecie śmierci Adama Wrońskiego, „Orkiestra” 1936 nr 2; J. Reiss Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, 2 t., Kraków 1939; J. Reiss Polska muzyka taneczna w XIX wieku, „Muzyka” 1953 nr 9–10.

Kompozycje

Instrumentalne:

Wspomnienia z Pesztu op. 73, kadryl na fortepian, wyd. Kraków 1885 S.A. Krzyżanowski

3 Marsze żałobne na fortepian: Cieniom Adam Mickiewicza op. 109, Kraków 1890 S.A. Krzyżanowski, Cieniom Teofila Lenartowicza op. 124, Kraków 1893 S.A. Krzyżanowski, Cieniom Adama Asnyka op. 126, Kraków 1897 S.A. Krzyżanowski

Na falach Wisły op. 88, cykl walców na fortepian, wyd. Kraków ok. 1890 S.A. Krzyżanowski (50 wyd. za życia Wrońskiego)

Polonez w stuletnią rocznicę Konstytucji 3 Maja op. 110 na fortepian, wyd. Kraków 1891 S.A. Krzyżanowski

Walce Jubileuszowe 1848–1898 op. 146 na fortepian, wyd. Kraków 1898 S.A. Krzyżanowski

Pożegnanie Krakowa na skrzypce i fortepian, wyd. Warszawa 1899 Gebethner i Wolff

mazurek op. 91 na skrzypce i fortepian, wyd. Warszawa 1899 Gebethner i Wolff

Obertas op. 92 na skrzypce i fortepian, wyd. Warszawa 1899 Gebethner i Wolff

Dumka i wariacje na temat Kołomyjki op. 93 na skrzypce i fortepian, wyd. Warszawa 1899 Gebethner i Wolff

Les landers op. 177, cykl lendlerów na fortepian, wyd. Lwów ok. 1900 G. Seyfarth

Echa mego Jubileuszu op. 196, cykl walców na fortepian, ok. 1905, wyd. Kraków 1905 A. Piwarski i Ska

Oryginalne tańce góralskie na fortepian, wyd. Kraków ok. 1905 S.A. Krzyżanowski

Z nad Wisły op. 192, 193 na fortepian

liczne miniatury nietaneczne na skrzypce i fortepian

liczne miniatury nietaneczne na fortepian

uwertury

fantazje na orkiestrę

Wokalne:

pieśni do słów poetów polskich

Wokalno-instrumentalne:

Marsz Sokołów (…) na dzień uroczysty 25-letniego Jubileuszu Lwowskiego Sokoła na 4-głosowy chór męski i orkiestrę, sł. J. Jejde, 1892, wyd. Lwów ok. 1892

Sceniczne:

ok. 20 wodewilów, zachowanych w wyciągach fortepianowych z tekstami słownymi, m.in.: Błędne ogniki, tekst A. Staszczyk, wyst. Kraków 26 XII 1879, wyd. Kraków przed 1892 Krzyżanowski, autogr. BN

Czartowska ława, tekst J.K. Galasiewicz, wyst. Warszawa VII 1880, wyd. Warszawa 1881 Kruziński & Levi, 3. wyd. Poznań 1906 A. Cybulski

Król dziadów, tekst F. Domnik [F. Darowski], wyst. Warszawa 1885, wyd. Poznań 1919 A. Cybulski

inne:

Na wymiarze, tekst P. Kołodziej, wyst. po 1883

Chłopiec studukatowy, tekst A. Słowaczyński, 1885

Wygnańcy, przed 1905

Stare miasto, tekst F. Domnik [F. Darowski], ok. 1906

Szpital wariatów, tekst E. Scribe, tłum. A. Listowski, przed 1911

Fatalna szafa, tekst A. Tłoczyński

Maciek Samson, tekst J.K. Galasiewicz

Opracowania:

Lutnia Polska. Zbiór pieśni narodowych op. 62 na fortepian, cz. 2, op. 157, Kraków ok. 1884, ok. 1891

Jeszcze Polska nie zginęła, Polonez op. 74 na fortepian, Kraków ok. 1885