Wróblewski, Jan “Ptaszyn”

Wróblewski Jan „Ptaszyn”, „Ptak”, *27 III 1936 Kalisz, †7 V 2024 Warszawa, polski saksofonista (tenor, baryton) jazzowy, kompozytor, aranżer, dyrygent, publicysta, dziennikarz radiowy, krytyk muzyczny, pedagog.

Uczył się gry na klarnecie i fortepianie w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Kaliszu. Podczas studiów na politechnice w Poznaniu założył pierwszy zespół. W 1956 dołączył do Sekstetu K. Komedy (początkowo jako klarnecista i saksofonista barytonowy), z którym zadebiutował na koncercie z okazji otwarcia ośrodka TV w Poznaniu. Z zespołem Komedy grał na I i II Festiwalu Jazzowym w Sopocie (1956 i 1957), dla tego zespołu napisał pierwsze utwory. W latach 1958–59 grał w grupie Jazz Believers. W 1958 przeszedł pomyślnie kwalifikacje i został zaproszony przez dyrektora festiwalu jazzowego w Newport G. Weina do współpracy z orkiestrą Newport International Youth Band; był jedynym reprezentantem Polski w tej orkiestrze (zagrał z nią m.in. L. Armstrong) i pierwszym polskim muzykiem jazzowym, który wystąpił w Stanach Zjednoczonych. W latach 1959–61 w Poznaniu prowadził własny kwintet (z m.in. J. Milianem), z którym nagrał płytę dla Polskich Nagrań i wystąpił na festiwalu w Grenoble; równocześnie współpracował z zespołem Moderniści A. Kurylewicza, Poznańską Piętnastką Radiową i grupą J. Matuszkiewicza. W 1960 przeniósł się do Warszawy, gdzie założył zespół Jazz Outsiders; w tym czasie współpracował też jako kompozytor i aranżer z orkiestrami radiowymi E. Czernego, A. Kurylewicza i zespołem Studio M-2 B. Klimczuka. W latach 1962–63 był członkiem Kwintetu Kurylewicza (koncerty w kraju i za granicą, album Go Right, występy w stałym programie radiowym). W 1963 został ponownie zaangażowany przez K. Komedę, z którym występował w klubach Gyllene Cirkeln w Sztokholmie, Montmartre w Kopenhadze i nagrał album Ballet Etudes / The Music of Komeda (Metronome, 1963). W latach 1963–66 grał w zespole Polish Jazz Quartet (W. Karolak, A. Dąbrowski, R. Dyląg), który wyłonił się z grupy Kurylewicza. Z zespołem tym występował m.in. na festiwalu jazzowym w Juan les Pins (Francja), w paryskim klubie Blue Note i w Niemczech; w 1964 grupa koncertowała na festiwalu w Bied (Słowenia) i nagrała album Polish Jazz Quartet (1964). W poł. lat 60. Wróblewski prowadził własne zespoły, w których grali m.in. A. Makowicz, M. Kosz, T. Stańko. Od 1967 kierował big-bandem Studio M-2, przekształconym w 1968 w Studio Jazzowe PR. W ciągu dziewięciu lat działalności, przez zespół przewinęli się najlepsi polscy muzycy, m.in. T. Stańko, Z. Namysłowski, M. Urbaniak, W. Nahorny, J. Milian, Z. Seifert, A. Trzaskowski, A. Makowicz, J. Muniak, M. Bliziński, T. Szukalski, H. Miśkiewicz, Cz. Bartkowski. Studio Jazzowe współpracowało z U. Dudziak, K. Prońko, E. Bem, A. Dąbrowskim, A. Zauchą, grupą Novi Singers, H. Mobleyem i N. Davisem. Orkiestra nagrała 187 kompozycji, 2 albumy, występowała corocznie na festiwalu Jazz Jamboree, koncertował za granicą (Norwegia, Szwecja, Finlandia, Niemcy, Węgry). Od lat 60. do końca lat 80. Wróblewski współpracował (jako kompozytor, aranżer, dyrygent i solista) z belgijskim zespołem radiowym BTR Orchestra. W latach 1971–79 kierował grupą SPPT Chałturnik (m.in. J. Muniak, Z. Namysłowski, T. Szukalski, H. Miśkiewicz, W. Nahorny, W. Karolak), w latach 1973–77, wraz z Karolakiem, współtworzył grupę Mainstream (nagrania z E. Bem, K. Magnusson, 2 albumy, koncerty w Polsce, na Węgrzech, w Holandii, w Niemczech, ZSRR). W latach 1975–80 stał na czele studyjnej Grand Standard Orchestra, w 1978–81 Kwartetu Ptaszyna Wróblewskiego (trasy po Holandii, Czechosłowacji, występ na Calcutta Jazz Festival w Indiach, koncerty w Stanach Zjednoczonych, m.in. w klubie Village Vanguard). W latach 80. kierował zespołami: New Presentation (1982–84), Ptaszyn Wróblewski & Company (1984–87) i Very Special Blend Orchestra (1985–86), współpracował  z grupą Sounds J. Śmietany (1985–86), a później z jego All Stars (1992–94). W następnych latach prowadził: Joint Venture (1993–94), Made in Poland (od 1992), Ptaszyn Wróblewski Czwartet (od 1993). W 2007 koncertował w Nowym Jorku. Od 1970 w Programie III PR prowadzi audycję Trzy kwadranse jazzu, od poł. lat 60. współpracuje z pismem „Jazz Forum” (głównie jako recenzent). Jest cenionym pedagogiem – wykładał w Polsce (warsztaty jazzowe w Chodzieży i Puławach), Niemczech, Belgii i Turcji. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, jest m.in. laureatem Złotego Saksofonu (1958), III nagrody na międzynarodowym konkursie kompozytorskim w Pradze (1967), nagrody im. M. Święcickiego (1996), nagród na festiwalach polskiej piosenki w Opolu (1963, 1970, 1975, 1979); wielokrotnie zwyciężał w ankiecie „Jazz Forum” w kategorii „saksofon barytonowy roku” i „aranżer roku”. W 1998 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2006 otrzymał nagrodę Złotego Fryderyka za całokształt twórczości, a w 2007 Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Wróblewski jest jedną z najważniejszych, najbardziej wszechstronnych i najbarwniejszych postaci polskiej sceny jazzowej. Jako saksofonista pozostawał początkowo pod wpływem G. Mulligana i S. Rollinsa; w zespołach Komedy i Kurylewicza grał jazz nowoczesny, a w późniejszym okresie wykonywał głównie muzykę środkowego nurty; stylistyce mainstreamu, rozwijanej i modyfikowanej w swoich formacjach, pozostaje wierny do dziś. Jego styl gry, z charakterystyczną barwą saksofonu, znakomicie skonstruowanymi improwizacjami i wyrazistym swingowaniem, jest dobrze rozpoznawalny. Wróblewski uchodzi za najpłodniejszego kompozytora polskiego jazzu, jest autorem kilkuset tematów jazzowych, utworów na większe składy (w tym na orkiestrę symfoniczną), w których łączy różne odmiany jazzu, muzyki popularnej i klasycznej (m.in. Altissimonica). W swych kompozycjach eksponuje linię melodyczną tematu, zachowuje klarowną formę (z wyraźnym podziałem na partie tematyczne i improwizowane), dużą uwagę przywiązuje do harmonii i kolorystyki. Wróblewski jest również najbardziej doświadczonym aranżerem w historii polskiego jazzu; jego doskonalony przez lata warsztat najlepiej ilustrują aranże pisane dla Studia Jazzowego PR i kompozycje orkiestrowe. Ważnym elementem jego muzyki jest specyficzny humor (tytuły utworów), ze skłonnością do cytatów, pastiszu, nawiązaniami do dawnych stylów jazzu i muzyki popularne. Do swoich zespołów chętnie angażował młodych muzyków, którzy u jego boku zdobywali doświadczenie sceniczne; w formacjach Ptaszyna swoje kariery rozpoczynali m.in. J. i W. Niedzielowie, J. Głód, R. Majewski, K. Stankiewicz, D. Oleszkiewicz, K. Herdzin. Wróblewski jest również jednym z najbardziej zasłużonych popularyzatorów jazzu w Polsce; jego audycje radiowe, podczas których prezentował nagrania z prywatnej kolekcji, stanowiły (szczególnie w latach 70. i 80.) cenne źródło informacji na temat historii jazzu i aktualnych trendów. Jego komentarze radiowe i teksty wyróżniają się erudycją i barwnym, pełnym polotu językiem.

Literatura: J. Wróblewski Globtroter, Warszawa 2006.