Wolfram von Eschenbach

Wolfram von Eschenbach [-‘ɛszen- bach], Her Wolveram, niemiecki poeta i minnesinger działający w latach ok. 1170–1220. Wywodził się prawdopodobnie ze stanu szlacheckiego. Brak wiadomości o wykształceniu Wolframa, ale jego poematy epickie świadczą o głębokiej erudycji i znajomości literatury łacińskiej. Przypuszcza się, że w odróżnieniu od większości minnesingerów nie prowadził życia wędrownego i mieszkał głównie w Ober-Eschenbach (obec. Wolframs-Eschenbach) k. Ansbach w środkowej Frankonii. Zapewne jednak w poszukiwaniu książęcych mecenasów obracał się w kręgu frankońsko-bawarskim, gdzie jego twórczość – poza Szwabią, Styrią i Turyngią – cieszyła się dużą popularnością. Ok. 1201 przebywał razem z Waltherem von der Vogelweide na dworze landgrafa Hermanna z Turyngii, gdzie działali również Heinrich von Morungen oraz Hendrik van Veldeke, wymieniony wraz z Hartmannem von Aue w Parsifalu. Jednym z mecenasów Wolframa był również hr. von Wertheim, a być może także Gebhard von Dollnstein, Rupert I von Durne i Fryderyk von Adenberg. Nie wiadomo czy Wolfram sprawował jakieś funkcje publiczne.

Jego 3 główne dzieła, obszerne poematy epickie: Parsifal (Parzival, ok. 1200–10), Willehalm (ok. 1218) i Titurel (prawdopodobnie po 1217, niedokończony), jak również pieśni liryczne, zyskały mu wielkie uznanie wśród współczesnych; przez meistersingerów był wymieniany jako jeden z 12 dawnych mistrzów meistergesangu, a obecnie zaliczany jest do największych w średniowieczu poetów niemieckicg. Powieści poetyckie Wolframa zawierają wzmianki o instrumentach (np. stîve, rottumbes, tambûren, busine) i muzyce instrumentalnej, wykonywanej przy różnych okazjach (uroczyste parady, pochody, wyprawy wojenne itp.). 8 pieśni Wolframa, w tym 3 miłosne (Ein wip mac wol erlouben mir, Ursprinc bloumen i Guot wip, ich bite dich minne) oraz 5 reprezentujących w liryce dworskiej pieśni poranne, tzw. Tagelieder (wśród nich uważane za najdoskonalsze: Der morgenblic i Sine clawen), zachowało się bez melodii. Typ pieśni porannych, opisujących scenę rozstania kochanków o świcie – od XII w. kultywowany w Prowansji pod nazwą alba, przeniesiony na grunt niemiecki przez Dietmara von Aist i Heinricha von Morungen, wzbogacony przez Wolframa o postać strażnika (stąd nazwa Wächterlied, np. Von der zinnen) – był do XV w. jedną z ulubionych form lirycznych. Autentyczność dwu melodii przypisywanych najczęściej Wolframowi jest niepewna. Pierwsza z nich, tzw. Schwarzer Ton, łączona tradycyjnie z jego imieniem, była często opracowywana i wykorzystywana przez meistersingerów w kontrafakturach. Druga natomiast, łączona z fragmentami poematu Titurel i przeznaczona najwyraźniej dla śpiewnych recytacji z ozdobnymi melodycznie klauzulami wierszy pieśniowych lub ich części w utworach epickich, pojawia się już w końcu XIII w. w tzw. Jüngerer Titurel Albrechta von Scharfenberga, a później w wersjach dostosowanych do pieśni Beschnyten wirdiclichen wort Mnicha z Salzburga (Hermanna von Salzburg), a także u meistersingerów, m.in. w poematach Hadamara von Laber (stąd również jej nazwa „des Labers Ton”).

Literatura: F. Gennrich Grundriss einer Formenlehre des mittelalterlichen Liedes, Halle 1932, przedr. Tybinga 1970; K.H. Bertau, R. Stephan Zum sanglichen Vortrag mittelhochdeutsch strophischer Epen, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur” LXXXVII, 1957; W. Wolf Zur Verskunstder Jüngeren Titurelstrophe, w ks. pam. F. R. Schrödera, red. W. Rasch, Heidelberg 1959; E. Jammers Der musikalische Vortrag des altdeutschen Epos, „Der Deutschunterricht” XI, 1959; J. Bumke Wolfram von Eschenbach, Stuttgart 1964, 8. wyd. 2004; K.H. Bertau Epenrezitation im deutschen Mittelalter, „Etudes Germaniques” XX, 1965; Wolfram von Eschenbach, red. H. Rupp, Darmstadt 1966; The Art of the Minnesinger, red. R.J. Taylor, Cardiff 1968.