Windakiewiczowa Helena, z d. Rogalska, *10 VIII 1868 Lwów, †2 XII 1956 Kraków, polska muzykolog. Studiowała u K. Mikulego w konserwatorium we Lwowie (fortepian), u W. Żeleńskiego w Krakowie (teoria muzyki i kompozycja) i L. Delibes’a w Paryżu (kompozycja), ponadto literaturę i językoznawstwo na UJ w Krakowie. Od 1927 była członkiem PAU. Można ją uznać za pierwszego etnomuzykologa polskiego, gdyż mimo braku własnych badań terenowych koncentrowała się na studiach nad muzyką ludową i jej rezonansie w twórczości artystycznej. Podstawą źródłową przeprowadzonej przez nią wielostronnej analizy pieśni ludowych, ich wersyfikacji, rytmiki, tonalności, chromatyki, prób chronologizacji były zbiory O. Kolberga. Rytm i wersyfikację traktowała z jednej strony jako autonomiczne komponenty, z drugiej – jako integralną całość. W typologii wersyfikacji wyróżniła wersy nierytmiczne (zdaniowe) oraz rytmiczne (sylabiczne lub sylabotoniczne). Zdaniem Windakiewiczowej pieśni słowiańskie, wykonywane kolektywnie, o wierszach zdaniowych lub wyliczających z refrenami, były w czasach nowożytnych uzupełniane lub zastępowane przez pieśni o wersach rytmicznych, melodiach heterogenicznych, migrujących, często pochodzenia zachodnioeuropejskiego i wykonywane również indywidualnie. Wprowadziła w ten sposób do badań nad pieśniami ludowymi pojęcie chronologizacji względnej. W dyskusji o tzw. produktywności ludu, tzn. zdolności do tworzenia całkowicie oryginalnych pieśni reprezentowała, w odróżnieniu od Kolberga, stanowisko sceptyczne, przyjmując prymarność tradycji źródeł pisanych (dotyczy to jednak głównie ballad). Znajomość literatury rosyjsko- i ukraińskojęzycznej oraz zachodnioeuropejskiej pozwoliła jej interpretować ludową muzykę polską w perspektywie porównawczej. Wiele uwagi poświęciła np. pentatonice oraz jej zachodnim i wschodnim profilom na ziemiach polskich. Praca na temat chromatyki w pieśniach ludowych stanowiła ówczesne novum. Jako pierwszy muzykolog podjęła też problem wzajemnych relacji folkloru muzycznego i twórczości kompozytorskiej I.J. Paderewskiego i F. Chopina.
Literatura: B. Bartkowski Helena Windakiewiczowa (1868–1956), „De Musica” VII, 2004.
Rytmika ludowej muzyki polskiej, „Wisła” XI, 1897
Chromatyka muzyki polskiej ludowej, „Wiadomości Artystyczne” V, 1900 nr 2/3–6/7
Ballady Mickiewicza wśród ludu oraz Pieśni ludowe z Dobczyc, „Lud” VIII, 1902
Stosunek dzieł Paderewskiego do muzyki ludowej. Studyum analityczne, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” XIX, 1902 nr 4, 6, 7, 9, XX, 1903 nr 14, 18, 20, 29/30, 35/36, 37, 42
Katalog pieśni polsko-morawskich, „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne” X, 1908
Studya nad wierszem i zwrotką poezyi polskiej ludowej, «Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Filologiczny» VII, Kraków 1913
Wzory ludowej muzyki polskiej w mazurkach Fryderyka Chopina, «Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Filologiczny» XVI, Kraków 1926
Ze studiów nad formą muzyczną pieśni ludowych. Okres kolisty, w księdze pamiątkowej A. Chybińskiego, Kraków 1930
Pentatonika w muzyce polskiej ludowej, „Kwartalnik Muzyczny” V, 1933 nr 17/18
Zagadnienie chronologii pieśni ludowych polskich, „Ziemia” XXIV, 1934 nr 12
Dysonans w muzyce polskiej, „Ruch Muzyczny” 1946 nr 22/23
Tematy obce w muzyce Chopina (notatki badawcze), w księdze pamiątkowej A. Chybińskiego, Kraków 1950.
