Williams [u’yljemz] John Towner, *8 II 1932 Nowy Jork, amerykański kompozytor, aranżer, dyrygent i pianista. W latach 1951–54 odbył służbę wojskową w US Air Force (orkiestrował wykonywane utwory i dyrygował orkiestrami wojskowymi), w 1954 powrócił do Nowego Jorku, studiował grę na fortepianie u R. Lhévinne w Juilliard School of Music, następnie podjął studia w University of California w Los Angeles, uczył się także prywatnie kompozycji u A.O. Andersena i M. Castelnuovo-Tedesco. W 1956 został pianistą studyjnym w Hollywood; początkowo komponował muzykę do programów telewizyjnych, później zaczął tworzyć ścieżki dźwiękowe do filmów kinowych; w latach 60. był pianistą, aranżerem i dyrygentem w Columbia Records. Datująca się od lat 70. współpraca Williamsa ze S. Spielbergiem i G. Lucasem oraz stworzenie muzyki do tak słynnych filmów, jak Szczęki, Bliskie spotkania trzeciego stopnia i Gwiezdne wojny, przyniosły mu ogromny sukces. W latach 1980–93 był głównym dyrygentem Boston Pops Orchestra, występował także jako dyrygent gościnny m.in. z London Symphony Orchestra, Cleveland Orchestra i Chicago Symphony Orchestra. Laureat licznych nagród i wyróżnień za muzykę filmową, m.in.: 53 nominacje oraz 5 Oscarów (1971 Fiddler on the Roof, 1975 Jaws, 1977 Star Wars, 1982 E.T., 1993 Schindler’s List), 6 nominacji oraz 3 nagrody Emmy, 25 nominacji i 4 Złotych Globów oraz 7 nagród British Academy of Film and Television Arts (BAFTA); ponadto uzyskał 25 nagród Grammy. Doktoraty honorowe przyznało mu wiele amerykańskich uczelni, m.in. The Juilliard School (2004), Harvard University (2017), University of Pennsylvania (2021) oraz w 2002 American Film Institute. W 2016 otrzymał Lifetime Achievement Award przyznaną przez American Film Institute, w 2020 Nagrodę Księcia Asturii w dziedzinie sztuki oraz Złoty Medal przyznany przez Royal Philharmonic Society. W 2009 został odznaczony National Medal of Arts, w 2016 tytułem Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres, a w 2022 – tytułem Honorary Knight Commander of the Order of the British Empire.
Williams jest jednym z najwybitniejszych współczesnych twórców muzyki filmowej. Jego ilustracje muzyczne do filmów cechuje doskonała instrumentacja, kompozytor często preferuje w nich instrumenty dęte blaszane, tworząc tematy o marszowym, fanfarowym charakterze i bardzo zróżnicowanej rytmice (Gwiezdne wojny, Poszukiwacze zaginionej arki), z drugiej strony w jego partyturach pojawiają się także śpiewne tematy liryczne (Lista Schindlera, Prochy Angeli), zaś głównemu tematowi filmów o Harrym Potterze chromatyzacja oraz oryginalna, zróżnicowana instrumentacja nadaje piętno niezwykłości i tajemniczości. Kompozytor posługuje się techniką lejtmotywów (Gwiezdne wojny), operuje także tematami charakteryzującymi główne postacie filmu bądź związanymi z jego tytułem (tzw. Main Title). Ilustracje muzyczne Williamsa sugestywnie odzwierciedlają narrację dzieła filmowego; widoczna jest w nich inspiracja twórczością E. Elgara oraz wybitnych kompozytorów muzyki filmowej: E.W. Korngolda, A. Newmana i M. Rózsy. Muzykę Williamsa tworzoną na potrzeby filmu cechuje różnorodność stylistyczna; np. w Obrazach sięgnął po techniki awangardowe, zaś w Złap mnie jeśli potrafisz widoczne są nawiązania do muzyki jazzowej. W latach 80. kompozytor wprowadził do swych partytur filmowych muzykę chóralną (Indiana Jones i Świątynia Zagłady, Imperium słońca). Nowym trendem jest odzwierciedlanie klimatu muzycznego kraju lub regionu związanego z akcją filmu albo z występującymi w nim postaciami (instrumenty japońskie: koto, shakuhachi, shamisen w Wyznaniach gejszy, atmosfera muzyczna Bliskiego Wschodu kreowana przez perski instrument oud oraz kojarzone z muzyką żydowską cymbały i klarnet w Monachium). Inną tendencją w nowej muzyce filmowej Williamsa jest wprowadzanie solowych partii instrumentalnych (wiolonczela i skrzypce w Wyznaniach gejszy, wiolonczela w Prochach Angeli, klarnet w Terminalu).
Williams nawiązuje w swych utworach do tradycji muzyki romantycznej (poprzez wykorzystywanie tonalności, wielkiej orkiestry symfonicznej), z drugiej strony w jego dziełach widoczne są także cechy awangardowe oraz inspiracje muzyką rozrywkową i popularną. Często tworzy kompozycje o charakterze okazjonalnym (np. Call of the Champions, monumentalny, wokalno-orkiestrowy fanfarowy temat Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Salt Lake City, kwartet Air and Simple Gifts napisany w 2009 na inaugurację prezydentury B. Obamy). Utwory orkiestrowe Williamsa, skomponowane z rozmachem, cechuje błyskotliwa instrumentacja; ważne miejsce wśród nich zajmują koncerty, w tym zainspirowany twórczością R. Gravesa Koncert fagotowy „The Five Sacred Trees”.
Literatura: P. Moormann Spielberg-Variationen. Die Filmmusik von John Williams, Baden-Baden 2010; E. Audissino John Williams’s Film Music. „Jaws”, „Star Wars”, „Raiders of the Lost Ark”, and the Return of the Classical Hollywood Music Style, Madison (Wisconsin) 2014.
Kompozycje:
Sonata na fortepian, 1951
Essay na orkiestrę smyczkową, 1965
Prelude and Fugue na zespół dęty i perkusję, 1965
Symfonia, 1966, zrewid. 1972
Sinfonietta na zespół dęty, 1968
Koncert na flet i orkiestrę, 1969
A Nostalgie Jazz Odyssey na orkiestrę dętą, 1971
Koncert na skrzypce i orkiestrę, 1976, zrewid. 1998
America… the Dream Goes On na głos solowy, chór i orkiestrę, sł. A. i M. Bergman, 1981
Olympic Fanfare and Theme na orkiestrę, 1984
Koncert na tubę i orkiestrę, 1985
Liberty Fanfare na orkiestrę, 1986
A Hymn to New England na orkiestrę, 1987
Olympic Spirit na orkiestrę, 1988
Winter Games Fanfare na orkiestrę, 1989
Koncert na klarnet i orkiestrę, 1991
Koncert na wiolonczelę i orkiestrę, 1994
The Five Sacred Trees na fagot i orkiestrę, 1995
Koncert na trąbkę i orkiestrę, 1996
Summon the Heroes na orkiestrę, 1996
Seven for Luck, cykl pieśni na sopran i orkiestrę, sł. R. Dove, 1998
For Seiji! na orkiestrę, 1999
Treesong na skrzypce i orkiestrę, 2000
Call of the Champions na chór i orkiestrę, sł. P. de Coubertin i kompozytor, 2001
Koncert na róg i orkiestrę, 2003
Soundings na orkiestrę, 2003
Duo Concertante na skrzypce i altówkę, 2007
Air and Simple Gifts na klarnet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 2009
Koncert na altówkę i orkiestrę, 2009
On Willows and Birches na harfę i orkiestrę, 2009
Koncert obojowy, 2011
La Jolla Quartet na skrzypce, wiolonczelę, klarnet i harfę, 2011
Rounds na gitarę solo, 2012
Conversations na fortepian, 2013
Scherzo na fortepian i orkiestrę, 2014
Music for Brass na zespół instrumentów dętych blaszanych i perkusję, 2014
Markings na skrzypce solo, orkiestrę smyczkową i harfę, 2017
Highwood’s Ghost na wiolonczelę, harfę i orkiestrę, 2018
II Koncert skrzypcowy 2021
suity orkiestrowe z muzyki filmowej
muzyka do filmów, m.in.:
Fiddler on the Roof, reż. N. Jewison, adaptacja partytury J. Bocka, 1971
Images, reż. R. Altman, 1972
The Long Goodbye, reż. R. Altman, 1973
Earthquake, reż. M. Robson, 1974
The Towering Inferno, reż. J. Guillermin i I. Allen, 1974
The Sugarland Express, reż. S. Spielberg, 1974
Jaws, reż. S. Spielberg, 1975
Close Encounters of the Third Kind, reż. S. Spielberg, 1977
Star Wars: A New Hope, reż. G. Lucas, 1977
Jaws II, reż. J. Szwarc, 1978
Superman, reż. R. Donner, 1978
1941, reż. S. Spielberg, 1979
Dracula, reż. J. Badham, 1979
Star Wars: Episode V. The Empire Strikes Back, reż. I. Kershner, 1980
Indiana Jones. Raiders of the Lost Ark, reż. S. Spielberg, 1981
E.T. The Extra Terrestrial, reż. S. Spielberg, 1982
Star Wars: Episode VI. Return of the Jedi, reż. R. Marquand, 1983
Indiana Jones and the Temple of Doom, reż. S. Spielberg, 1984
Empire of the Sun, reż. S. Spielberg, 1987
Superman IV: The Quest for Peace, reż. S.J. Furie, 1987
The Witches of Eastwick, reż. G. Miller, 1987
Always, reż. S. Spielberg, 1989
Born on the Fourth of July, reż. O. Stone, 1989
Indiana Jones and the Last Crusade, reż. S. Spielberg, 1989
Home Alone, reż. C. Columbus, 1990
Hook, reż. S. Spielberg, 1991
JFK, reż. O. Stone, 1991
Jurassic Park, reż. S. Spielberg, 1993
Schindler’s List, reż. S. Spielberg, 1993
Nixon, reż. O. Stone, 1995
Amistad, reż. S. Spielberg, 1997
Seven Years in Tibet, reż. J.-J. Annaud, 1997
The Lost World: Jurassic Park II, reż. S. Spielberg, 1997
Saving Private Ryan, reż. S. Spielberg, 1998
Stepmom, reż. C. Columbus, 1998
Angela’s Ashes, reż. A. Parker, 1999
Star Wars: Episode I. The Phantom Menace, reż. G. Lucas, 1999
Unfinished Journey, reż. S. Spielberg, 1999
The Patriot, reż. R. Emmerich, 2000
Artificial Intelligence, reż. S. Spielberg, 2001
Harry Potter and the Sorcerers Stone, reż. C. Columbus, 2001
Jurassic Park III, reż. J. Johnston, 2001
Catch Me If You Can, reż. S. Spielberg, 2002
Harry Potter and the Chamber of Secrets, reż. C. Columbus, 2002
Minority Report, reż. S. Spielberg, 2002
Star Wars: Episode II. Attack of the Clones, reż. G. Lucas, 2002
Harry Potter and the Prisoner of Azkaban, reż. A. Cuarón, 2004
Terminal, reż. S. Spielberg, 2004
Harry Potter and the Goblet of Fire, reż. M. Newell, 2005
Memoirs of a Geisha, reż. R. Marshall, 2005
Star Wars: Episode III. Revenge of the Sith, reż. G. Lucas, 2005
War of the Worlds, reż. S. Spielberg, 2005
Munich, reż. S. Spielberg, 2005
Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull, reż. S. Spielberg, 2008
A Timeless Call, reż. S. Spielberg, 2008
The Adventures of Tintin, reż. S. Spielberg, 2011
War Horse, reż. S. Spielberg, 2011
Lincoln, reż. S. Spielberg, 2012
The Book Thief, reż. B. Percival, 2013
Star Wars: The Force Awakens, reż. J.J. Abrams, 2015
The BFG, reż. S. Spielberg, 2016
Rogue One. A Star Wars Story, reż. G. Edwards, 2016
Dear Basketball, reż. G. Keane, 2017
The Post, reż. S. Spielberg, 2017
Star Wars: The Last Jedi, reż. R. Johnson, 2017
Solo: A Star Wars Story, reż. R. Howard, 2018
Star Wars: The Rise of Skywalker, reż. J.J. Abrams, 2019
The Fabelmans, reż. S. Spielberg, 2022
filmy telewizyjne:
Heidi, reż. D. Mann, 1968
Jane Eyre, reż. D. Mann, 1971
muzyka oraz tematy do seriali telewizyjnych, sygnały dźwiękowe dla telewizji NBC
