Weckmann, Matthias

Weckmann [wˊekman], Wegkmann, Weykmann, Matthias, *przed 1616 lub 1618 (1619?) Niederdorla k. Mühlhausen, †24 II 1674 Hamburg, niemiecki kompozytor, organista. W 1628 lub 1629 rozpoczął naukę w Dreźnie pod kierunkiem H. Schütza, pobierając także lekcje śpiewu u K. Kittela i gry na organach u J. Klemma. W 1630 został dyszkancistą kapeli dworskiej w Dreźnie, a w 1632 jednym z jej organistów. W latach 1633–36 (lub 1637) przebywał w Hamburgu, gdzie studiował grę na organach u ucznia J.P. Sweelincka, Jacoba II Praetoriusa, utrzymując także kontakty z H. Scheidemannem. Po powrocie do Drezna udał się, z polecenia Schütza, do Holsztynu i Danii. W 1639 został mianowany organistą kapeli drezdeńskiej. W latach 1642–46 działał w duńskiej kapeli królewskiej w Nykøbing, a w latach 1647–48 przebywał w Hamburgu i Lubece. W 1649 wrócił do Drezna i do 1655 działał w tamtejszej kapeli dworskiej (do grona poznanych tam przyjaciół kompozytora należeli Ch. Bernhard i J.J. Froberger). W tym samym roku Weckmann został organistą w kościele św. Jakuba w Hamburgu; pozostał na tym stanowisku do końca życia. Przez wiele lat należał do najważniejszych postaci życia muzycznego w tym mieście, w 1660 założył Collegium musicum, stowarzyszenie skupiające czołowych muzyków miasta (ok. 50 członków), które w refektarzu katedry dawało cotygodniowe koncerty czwartkowe. M.in. na potrzeby Collegium Weckmann zgromadził obszerną kolekcję dzieł mistrzów europejskich, własnoręcznie skopiował utwory G. Carissimiego, A. Cestiego, J.Ch. de Chambonnières, J.J. Frobergera, J.K. Kerlla, C. Monteverdiego, J. (II) Praetoriusa, H. Scheidemanna, H. Schütza i J.P. Sweelincka.

Weckmann był dwukrotnie żonaty; z pierwszą żoną, Reginą Beute, miał 8, z drugą, Cathariną Roland, 3 dzieci. Syn z pierwszego małżeństwa, Jacob (1643–1680), był od 1672 organistą w kościele św. Tomasza w Lipsku.

Wokalno-instrumentalna twórczość Weckmanna wykazuje wpływy Schütza i kompozytorów włoskich. W zachowanych utworach zdecydowanie dominują koncerty małogłosowe, pisane przede wszystkim do niemieckich tekstów biblijnych. Weckmann komponował również muzykę na większe składy wykonawcze, czego przykładem jest 3-chórowy koncert Es erhub sich ein Streit (2 chóry wokalne, 1 chór instrumentalny). Dzieła koncertujące różnią się pod względem stylistycznym i wyrazowym: większość koncertów, zwłaszcza powstałych ok. 1663 (Wie liegt die Stadt, Zion spricht), osadzona jest w tradycji polifonicznej i pozbawiona dramatyzmu oraz silniejszego afektu, pozostałe ujawniają rysy ekspansywne, wirtuozowskie i nawiązują do melodyki w stylu włoskim (Kommet her, Wenn der Herr). Okazjonalnie Weckmann wprowadza do koncertów formy wariacyjne, np. wokalno-instrumentalną chaconne (Weine nicht). W obydwu dialogach, stanowiących ważną pozycję gatunku, kompozytor kształtuje strukturę brzmieniową w sposób, który sprzyja różnicowaniu i zindywidualizowaniu poszczególnych wypowiedzi, np. w Gegrüsset seyst du partii Maryi towarzyszą dwa flety, Archaniołowi dwoje skrzypiec.

Dzieła organowe, zwłaszcza wariacje chorałowe, ukazują zupełnie inny styl, związany ze szkołą Sweelincka. Weckmann zastosował w nich kontrapunkt motywiczny, techniki cantus firmus i kanonu (O lux beata trinitas), gęstą 6-głosową fakturę z podwójnym pedałem (Es ist das Heil), rozbudowane figuracje na drobnych wartościach nutowych (Magnificat secundi toni), efekty echa (Gelobet seist du). Toccaty i złożone z tańców partity, nawiązujące do stylu Frobergera, zwracają uwagę figuracjami, progresjami, rozmachem, efektownym charakterem, rysami retorycznymi. Organowe canzony reprezentują wariacyjny typ tej formy. W sonatach zachodzą zjawiska zbieżne z tradycyjnym modelem canzony włoskiej: odcinki szybkie (imitacyjne lub koncertujące) przeplatają się z odcinkami powolnymi (homofonicznymi), bez ustalonego schematu, niekiedy też bez wyraźnych cezur.

Litertura: G. Ilgner Matthias Weckmann, ca. 1619–1674. Sein Leben und seine Werke, Wolfenbüttel 1939; F. Krummacher Zur Quellenlage von Matthias Weckmanns geistlichen Vokalwerken, w: Gemeinde Gottes in dieser Welt, ks. pamiątkowa F.-W. Krummachera, red. F. Bartsch, W. Rautenberg, Berlin 1961; B. Roth Zur Echtheitsfrage der Matthias Weckmann zugeschriebenen Klavier-Werke ohne C.f., „Acta Musicologica” XXXVI, 1964; H. Davidsson Matthias Weckmann. The Interpretation ofhis Organ Music, t. 1, Sztokholm 1991; S. Rampe Matthias Weckmann und J.J. Froberger. Neuerkenntnisse zu Biographie und Werk beider Organisten, „Musik und Kirche” LXI, 1991; P. van Dijk Matthias Weckmann and the Use ofthe Organ in the Jacobkirche in Hamburg in the Seventeenth Century, Sneek 1991; I. Ortgies Neue Erkenntnisse zur Biographie Matthias Weckmanns, w materiałach z sympozjum poświęconego Weckmannowi, Göteborg 1991, red. S. Jullander, Göteborg 1993; I. Ortgies Matthias Weckmann (1616–1674) und seine Autographe, „Concerto” nr 88, 1993.