Wallis, Stanisław

Wallis Stanisław, *9 XI 1895 Rozbark (obec. dzielnica Bytomia), †23 II 1957 Chorzów, śląski folklorysta. Syn Łukasza Wallisa (1863–1940), jednego z pierwszych dokumentalistów folkloru śląskiego. Od 1913 (1910?), a zwłaszcza w latach 1920–29, 1935–39 i 1945–50 spisywał pieśni wraz z melodiami oraz inne zabytki literatury przekazywanej tradycją ustną, współpracując z etnograficznymi ośrodkami akademickimi we Wrocławiu, w Krakowie i we Lwowie. Z jego inicjatywy w 1925 utworzono Muzeum Powiatowe w Świętochłowicach, przeniesione w 1935 do Chorzowa i przemianowane na Muzeum Ziemi Bytomskiej, przy którym Wallis utworzył Archiwum Pieśni i Tańców Ludowych. Po II wojnie światowej odbudował folklorystyczne zbiory muzeum w Chorzowie, współpracował z Instytutem Śląskim i Państwowym Instytutem Sztuki w ramach Ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego (1950–55). Dokumentacją objął Górny Śląsk i Opolszczyznę. Wallis, folklorysta zbieracz, zapoczątkował etap ludoznawstwa śląskiego, w którym badania naukowe przeważały nad kolekcjonowaniem przejawów folkloru. Jego publikacje dotyczą prozy ludowej, obrzędów, zwyczajów, sylwetek badaczy folkloru śląskiego (publikowanych w Polskim Słowniku Biograficznym) i — po raz pierwszy w literaturze — folkloru górniczego i hutniczego. Wallis tworzył także widowiska teatralne o tematyce śląskiej: Wesele Górnośląskie (1929), Marzaniok (1936). Pieśni zebrane przez Wallisa i jego ojca były publikowane w Pieśniach ludowych z polskiego Śląska wydawanych przez PAU pod red. J.S. Bystronia, S.M. Stoińskiego i J. Ligęzy. Większość materiałów folklorystycznych zgromadzonych przez Wallisa pozostaje w rękopisach przechowywanych m.in. w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Akademii Muzycznej w Katowicach.

Literatura: J. Ligęza Stanisław Wallis — etnograf Górnego Śląska, „Zaranie Śląskie” 1957 z. 1–2; J. Ligęza Stanisław Wallis—folklorysta Górnego Śląska, „Literatura Ludowa” 1958 nr 2/3; J. Pośpiech Tradycje folklorystyczne na Śląsku w XIX i XX wieku (do roku 1939), Warszawa 1977; K. Turek Śląskie pieśni ludowe ze zbiorów rękopiśmiennych Stanisława Wallisa, Katowice 2000 (zawiera bibliografię); K. Turek Sylwetki zbieraczy i badaczy muzycznego folkloru Śląska, Katowice 2001.