Waller [uˊoler] Fats, właśc. Thomas Wright Waller, *21 V 1904 Nowy Jork, †15 XII 1943 Kansas City, amerykański pianista, organista, wokalista i kompozytor jazzowy. Od dzieciństwa wykazywał talent muzyczny, uczył się gry na fortepianie, grywał na organach podczas uroczystości religijnych w Harlemie. W 1918 wygrał konkurs młodych talentów w Roosevelt Theatre w Nowym Jorku; rozpoczął wówczas zawodową karierę muzyczną, m.in. jako organista w nowojorskich teatrach Lincoln i Lafayette. Zauważony przez pianistę J.P. Johnsona, stał się jego uczniem i protegowanym; niebawem zasłynął jako showman i tzw. piano tickler występujący na rent parties (przyjęciach w prywatnych mieszkaniach z muzyką jazzową na żywo, organizowanych przez właścicieli w celu zarobienia na czynsz). Wkrótce zaczął też komponować ragtime’y i piosenki, jednocześnie kontynuował naukę gry na fortepianie u C. Bohma i L. Godowskiego. W 1922 dokonał pierwszych nagrań dla wytwórni Okeh (Muscle Shoals Blues), w 1923 wydał kompozycję Wild Cat Blues i Squeeze Me, które odniosły duży sukces; rozpoczął także regularne występy radiowe, początkowo w Newark, później w Cincinnati i Nowym Jorku. W 1926 podpisał kontrakt z wytwórnią płytową Victor, w 1928 koncertował w Carnegie Hall w Nowym Jorku. Waller współpracował m.in. z orkiestrami F. Hendersona (Whiteman Stomp, 1927), E. Tate’a i B. Smith. W latach 1932–34 prowadził cieszące się ogromną popularnością radiowe audycje muzyczne Fats Waller’s Rhythm Club i Moon River. Od 1934 występował i nagrywał ze swoim combo Fats Waller and his Rhythm (do końca życia Wallera zarejestrowali ponad 400 nagrań). W latach 1938–39 koncertował w Europie; w 1942 ponownie wystąpił w Carnegie Hall.
Dyskografia Wallera obejmuje prawie 500 nagrań, jego oficjalna spuścizna kompozytorska to ok. 400 utworów. Waller jest twórcą muzyki do rewii i musicali, m.in. Keep Shufflin (z J.P. Johnsonem, 1928), Hot Chocolates (z H. Brooksem, 1929), Early to Bed (1943), a także wielu znanych piosenek (w większości do tekstów A. Razafa) i utworów fortepianowych. Wystąpił z powodzeniem w kilku filmach, m.in. King of Burlesque (reż. S. Lanfield, 1936), Stormy Weather (reż. A.L. Stone, 1943). Najpopularniejsze piosenki i tematy muzyczne Wallera: Ain’t Misbehavin’, 1929; What Did I Do (To Be So Black and Blue)?, 1929; Honeysuckle Rose, 1929; Blue, Turning Grey Over You, 1930; Keepin out of Mischief Now, 1932; Jitterbug Waltz, 1942.
Waller przyczynił się do narodzin planistyki jazzowej w pełnym tego słowa znaczeniu. Styl fortepianowej gry Wallera nawiązuje do tradycji ragtime’u i Harlem piano (J.P. Johnson, J.H. „Eubie” Blake, W. „The Lion” Smith, L. Roberts), zwłaszcza do stylu stride zapoczątkowanego ok. 1919 przez J.P. Johnsona i L. Robertsa. Styl ten opierał się na jednorodnym, „kroczącym” ruchu rytmicznym lewej ręki (metrum 4/4), poruszającej się w jednolitym rytmie ćwierćnut, przeniknęły do niego też blue notes, improwizacja i swing. Waller nadał mu definitywny i zarazem stricte jazzowy charakter, wyzwalając grę z ragtime’owego schematyzmu. Styl pianistyczny Wallera charakteryzowała masywnie brzmiąca, akordowa gra lewej ręki, wyznaczająca fundament brzmienia; linię basu Waller dublował często w równoległych decymach, dążył do uzyskania efektu kontrapunktycznego prowadzenia głosów i rozwiązywania składników akordów. Stabilność planu dźwiękowego lewej ręki pozwalała pianiście na swobodne kształtowanie rytmiki i plastyczność frazowania w partii ręki prawej, stając się źródłem swingu. Waller wywarł duży wpływ na wielu pianistów jazzowych, m.in. A. Tatuma; jako pierwszy muzyk w historii jazzu z powodzeniem wykorzystywał organy i czelestę.
Literatura: J.R.T. Davies The Music of Fats Waller, Londyn 1953; Ch. Fox Fats Waller, Londyn I960; E. Kirkeby, D.P. Schiedt, S. Traill Ain’t Mis behavin’. The Story of Fats Waller, Nowy Jork 1966, 2. wyd. 1975; J. Vance Fats Waller. His Life and Times, Chicago 1977; M. Waller, A. Calabrese Fats Waller, Nowy Jork 1977; J. Schatzmann Ain’t Misbehavin’. Geschichten und Bilder aus dem Leben des legendären Jazzpianisten Fats Waller, Ravensburg 1981; P.S. Machlin Stride. The Music of Fats Waller, Boston 1985; A. Shipton Fats Waller. His Life and Times, Londyn 1988, wyd. zmien. Fats Waller. The Cheerful Little Earful, Londyn 2002; L. Wright Fats in Facts, Storyville 1992; S. Taylor Fats Waller on the Air. The Radio Broadcasts and Discography, Lanham 2006.
