Vlijmen, Jan

Vlijmen [wlˊejm^en] Jan van, *11 X 1935 Rotterdam, †24 XII 2004 Réveillon (Normandia), holenderski kompozytor. W latach 1953–59 studiował w konserwatorium w Utrechcie (fortepian i organy), ponadto uczył się kompozycji u K. van Baarena. W latach 1961–65 był dyrektorem szkoły muzycznej w Amersfoort, w latach 1965–68 wykładowcą teorii muzyki w konserwatorium w Utrechcie, w 1967 został zastępcą dyrektora konserwatorium w Hadze, w latach 1970–85 pełnił funkcję dyrektora tej uczelni, zyskując uznanie jako reformator programu nauczania, zwłaszcza w dziedzinie muzyki renesansowej, barokowej i współczesnej (głównie elektronicznej), tamże od 1970 wykładał kompozycję. W latach 1984–87 był dyrektorem Nederlandse Opera, w latach 1990–97 kierował Holland Festival; w 1997 zamieszkał we Francji i poświęcił się kompozycji. Vlijmen otrzymał m.in. nagrodę holenderskiego Ministerstwa Kultury (1965) oraz Fontein-Tuynhout-Prijs (1966) za Gruppi, nagrodę im. G. van der Leeuwa za Sonatę na fortepian i 3 grupy instrumentów (1970) oraz nagrodę im. M. Vermeulena za Omaggio a Gesualdo (1972) i za Quaterni I (1980).

Vlijmen, podobnie jak inni kompozytorzy holenderscy jego generacji, tworzył początkowo pod wpływem techniki dodekafonicznej, choć później traktował serię w sposób swobodny, odchodząc od zasady równorzędności wszystkich stopni skali 12-dźwiękowej. We wczesnych utworach Vlijmena wyraźnie zaznaczyła się także fascynacja muzyką Stockhausena (a szczególnie jego kompozycjami „przestrzennymi”, które zainspirowały powstanie m.in. Gruppi i Sonaty na fortepian i 3 grupy instrumentów) oraz Bouleza; już w Costruzione na 2 fortepiany z 1960 Vlijmen zastosował zasady totalnego serializmu, obejmującego wszystkie elementy dzieła muzycznego, a w Mythos z 1963 posłużył się aleatoryczną metodą komponowania. Utwory z lat 70. odzwierciedlają przemianę Vlijmena w pojmowaniu tradycji, która stała się dla niego wówczas źródłem inspiracji; stopniowo odchodził od dogmatyzmu wcześniejszych kompozycji, łączył idee pochodzące z różnych epok (technika cantus firmus, „unendliche Melodie”, serializm w Quaterni I–IV, polifonia linearna obok współbrzmień klasterowych, cantus firmus, faktura nota contra notam w Trimurti, serializm i aluzje do polifonii renesansowej w Omaggio a Gesualdo), nawiązywał do stylów muzyki minionej, do dawnych środków kompozytorskich i tonalności dur-moll, przywrócił melodyce i harmonii istotne znaczenie.

Literatura: R. Scholium „Serenata II” for Flute and Four Groups of Instruments, „Sonorum speculum” nr 38, 1969; T. Hartsuiker J. v. Vlijmena „Omaggio a Gesualdo”, „Sonorum speculum” nr 53, 1973; W. Markus „Quaterni”. Theses, „Key Notes” nr 15, 1982; M. Brandt De macht van „ Quaterni” ligt in de traagheid, „Mens en melodie” XXXIX, 1984, tłum. ang. pt. The Strength of „Quaterni” is in its Slowness, „Key Notes” nr 20, 1984; I. Fabian Gelungene Annäherung an van Gogh. „Un malheureux vêtu de noir”, eine neue Oper von J. v. Vlijmen in Antwerpen, „Opernwelt” XXXII, 1991.