Ussachevsky, Vladimir

Ussachevsky [usaczʹewski] Vladimir Aleksiej, *3 XI (21 X) 1911 Hailar (Mandżuria, obecnie Chiny), †4 I 1990 Nowy Jork, amerykański kompozytor rosyjskiego pochodzenia. W 1930 wyemigrował wraz z częścią rodziny do Stanów Zjednoczonych. W 1935 uzyskał licencjat w Pomona College w Kalifornii, potem studiował kompozycję w Eastman School of Music w Rochester pod kierunkiem B. Rogersa i H. Hansona. W 1936 uzyskał tytuł magistra, a w 1939 doktora. W czasie II wojny światowej odbył służbę wojskową w Biurze Służb Strategicznych i Departamencie Stanu, potem osiadł na stałe w Nowym Jorku i podjął pracę w Columbia University – został kierownikiem studia elektronicznego. W 1967 rozpoczął dodatkowo pracę w Bell Telephone Laboratories w New Jersey, gdzie zajmował się syntezą dźwięku za pomocą komputera. Niezwykle ważne w biografii Ussachevsky’ego było spotkanie z O. Lueningiem, którego poznał w Eastman School of Music w czasie studiów doktoranckich. Obaj interesowali się możliwościami magnetofonu jako narzędzia do modyfikacji dźwięku i jego współgrania z instrumentami tradycyjnymi (także z głosem ludzkim i orkiestrą), choć jeszcze zanim wynaleziono zapis na taśmie magnetycznej Ussachevsky eksperymentował (co uznane zostało przez Ch. Wuorinena i C. Rahkonena za pierwsze takie doświadczenia w Ameryce) z medium elektronicznym (1951). Pierwsze utwory tworzyli oddzielnie, by z czasem  łączyć powstałe niezależnie sekcje w kompozycje sygnowane nawiskami obu artystów. W V 1952 odbył się pierwszy w Ameryce koncert muzyki elektronicznej, na którym Ussachevsky i Luening zaprezentowali swoje kompozycje, jednak dopiero następny ich koncert w Museum of Modern Art w X tegoż roku, firmowany przez L. Stokowskiego, wywołał szeroki oddźwięk w środowisku muzycznym. W programie znalazły się m.in. Sonic Contours Ussachevsky’ego na elektronicznie zmodyfikowany fortepian oraz wspólna kompozycja Ussachevsky’ego i Lueninga A Poem in Cycles and Bells na orkiestrę i taśmę – jeden z pierwszych utworów na świecie, łączących brzmienia orkiestry na żywo z dźwiękami elektronicznymi. W 1958 Ussachevsky i Luening założyli The Columbia-Princeton Electronic Music Center w Nowym Jorku (obecnie Columbia University Computer Music Center) – pierwsze profesjonalne studio muzyki elektronicznej w Stanach Zjednoczonych. Kierownikiem został Ussachevsky. Do studia i współpracy przyciągnął innych awangardowych kompozytorów amerykańskich, jak M. Babbitt, R. Sessions, E. Carter, M. Davidovsky (od 1980 kierownik CPEMC), zapraszał też mniej znanych twórców jak B. Arel, Ch. Wourinen, M. Toyama. Ze studia korzystał E. Varèse, który zrealizował tu ostateczną wersję taśmy do swoich Desèrts. Rozwojem studia interesował się także J. Cage, ale wybrał działanie we własnej pracowni. Nie tyle kompozycja, ile działalność koncertowa i współpraca z wielkimi wytwórniami płytowymi przyniosły Ussachevsky’emu sławę i uznanie. W latach 1970–80 kilkakrotnie był kompozytorem rezydentem uniwersytetu w Utah, zaś od 1980 prowadził tam wykłady i odczyty. W 1973 został członkiem Narodowego Instytutu Sztuki i Literatury [National Institute of Arts and Letters]. Prowadził wykłady i seminaria w obu Amerykach i w Europie. W 1980 przeszedł na emeryturę, ale nadal kontynuował działalność muzyczną i pedagogiczną.

Ussachevsky był jednym z pionierów muzyki elektroakustycznej. Jego utwory do lat 50. XX w. utrzymane były w różnych stylach i sam kompozytor nie cenił ich zbyt wysoko. Uważał, że jego właściwa twórczość zaczyna się od Sonic Contours (1952), czyli od rozpoczęcia pracy z magnetofonami. W swojej „muzyce na taśmę” (tape music) wykorzystywał własne wcześniejsze utwory instrumentalne, czasem utwory Lueninga, a także specjalne nagrania efektów akustycznych. Operacje magnetofonowe polegały na transpozycji materiału o oktawę lub 2 oktawy w dół (rzadziej w górę) i zacieraniu wszystkiego sprzężeniem i sztucznym pogłosem. Nadawało to utworom charakter grozy i swego rodzaju niezwykłość. Przetworzony materiał był nakładany na oryginalną wersję, często zmontowaną z poprzestawianych odcinków; w niektórych utworach wykorzystywany był tylko przetworzony materiał. Podczas koncertów na żywo, np. z orkiestrą, operacje na taśmie wykonywano w czasie realnym, na zasadzie pół improwizacyjnej, i odtwarzano z głośników łącznie z brzmieniem orkiestry.

Literatura: C. Whittenberg, Ussachevsky’s Film Music,  „American Composers Alliance Bulletin” 1963 nr 11 (1); J. Paulson, The History, Current Status and Possible Future of Electronic Music as Exemplified in the Works of Vladimir Ussachevsky, praca doktorska, University of Utah 1976; E. Schwartz, Electronic music. A thirty-year retrospective, „Music educators journal” 1978 nr 64 (7), s. 36–41; O. Luening, Electronic Music, w: The Odyssey of An American Composer, Nowy Jork 1980; R. Moog, The Columbia-Princeton Electronic Music Center. Thirty Years of Exploration in Sound, „Contemporary Keyboard” V, 1981; Vladimir Ussachevsky, księga pamiątkowa z okazji 75. rocznicy urodzin, Salt Lake City 1987; M.L. Mecham, The choral music of Vladimir Ussachevsky, „Choral Journal” 1988 nr 29 (1); R. Hartsock, C. Rahkonen, Vladimir Ussachevsky. A Bio-Bibliography, Nowy Jork 2000; Th. Holmes, Electronic and Experimental Music. Pioneers in Technology and Composition, 2. wyd., Nowy Jork 2002; C. Rahkonen, Vladimir Ussachevsky (1911–1990), w: Music of the twentieth-century avant-garde: A biocritical sourcebook, red. L. Sitsky, Westport 2002, s. 525–529; R. Beaudoin, Counterpoint and quotation in Ussachevsky’s Wireless fantasy, „Organised sound. An international journal of music technology” 2007 nr 12 (2), s. 143–151.