logotypes-ue_ENG

Tye, Christopher

Biogram i literatura

Tye [taj] Christopher, *ok. 1505, †przed 15 III 1573 Doddington-cum-Marche (?, East Cambridgeshire), angielski kompozytor. Nazwisko Tye’a wskazuje na to, że pochodził prawdopodobnie ze wschodniej Anglii. Jego dane biograficzne sprzed 1536 spotykane w literaturze są wynikiem nieporozumień. W tym roku, po ok. 10-letnich studiach, uzyskał muzyczny bakalaureat, a w 1545 doktorat na uniwersytecie w Cambridge. W 1537 został zatrudniony w tamtejszym King’s College, a najpóźniej w 1543 objął posadę chórmistrza katedry w Ely. Jako protegowany kanclerza uniwersytetu, R. Coxa, pojawiał się na dworze Edwarda VI, któremu dedykował druk z 1553 (i który być może był jego uczniem). Niewykluczone, że ok. 1550–55 był też związany z Chapel Royal jako Gentleman Extraordinary. W 1561, niedługo po przyjęciu święceń kapłańskich, Tye zrezygnował z posady w katedrze i przejął – na zasadzie prebendy – administrowanie najpierw jednego (Doddington-cum-Marche), a potem jeszcze dwóch innych kościelnych majątków.

Tye był jednym z pierwszych kompozytorów angielskich renesansu, którzy tworzyli zarówno religijny repertuar łaciński w rycie Sarum, jak i wczesną wielogłosowość anglikańską. Mimo że należał raczej do zdeklarowanych zwolenników reformacji, ten pierwszy rodzaj twórczości uprawiał zarówno w latach protestanckich rządów Henryka VIII i Edwarda VI, jak w czasie restytucji katolicyzmu za Marii I. Każda msza Tye’a reprezentuje inny typ kompozycji polifonicznej: 5-głosową cechuje zastosowanie kontrastu metrycznego oraz przemienność odcinków tutti i obsady zredukowanej, Missa „Western Wynd” – zdradzająca wpływ analogicznej mszy J. Tavernera – oparta jest na technice wariacji kontrapunktycznej, a Euge bone reprezentuje rodzaj „ad imitationem” (prawdopodobnie parodia zaginionej antyfony). Antyfony i niektóre psalmy (zachowane we fragmentach Domine Deus czy psalm Miserere mei, Deus) są 2-częściowe, z zastosowaniem kontrastu metrycznego i operowaniem zmienną obsadą wokalną; w innych psalmach (Omnes gentes, Cantate Domino) Tye wyraźnie nawiązał do wzorów motetu franko-flamandzkiego, zachowując jednolitość metryczną i odwołując się do nowocześniejszych linearnych technik kontrapunktycznych.

Uważa się, że większość anthemów (jeżeli nie wszystkie) Tye skomponował w okresie panowania Edwarda VI. Niektóre z nich (4-głosowy Blessed are they i Save me, O God) odznaczają się skrajną prostotą (homorytmia, statyczność planu tonalnego), inne natomiast (4-głosowy Deliver us i I have loved, 5-głosowy My trust) są bardziej zaawansowane technicznie (imitacja, środki ilustracyjne), zaś 6-głosowy wielkanocny Christ rising porusza wzniosłym, radosnym klimatem triumfu. The Acts of Apostles to cykl prostych w fakturze 4-głosowych utworów, pisanych do miernych pod względem literackim tekstów własnego autorstwa, będących metrycznymi parafrazami kolejnych rozdziałów Dziejów Apostolskich. Według samego Tye’a zostały stworzone dla celów dydaktycznych i dla muzykowania amatorskiego (z fakultatywnym akompaniamentem lutni).

Tye należał do prekursorów angielskiej tradycji komponowania na zespoły wiol opracowań cantus firmus „In Nomine”; ogromna ich większość posiada tytuły: zarówno takie o czysto lirycznym zabarwieniu lub charakterystyczne, jak i odwołujące się do właściwości muzycznych; nie we wszystkich In Nomine potrafił Tye przełamać nawyki kompozytora muzyki wokalnej, w niektórych jednakże pojawiają się ciekawe eksperymenty w zakresie rytmiki, metryki i kontrapunktu.

Litertura: N.C. Carpenter Ch. Tye and the Musical Dialogue in S. Rowley’s „When you see me, you know me”, „Journal of Research in Music Education” VIII, 1960; R.W. Weidner The Instrumental Music of Ch. Tye, „Journal of the American Musicological Society” XVII, 1964; N. Davison The „Western Wind” Masses, „The Musical Quarterly” LVII, 1971; R.W. Weidner Tye’s „Acts of the Apostles”. A Re-Assessment, „The Musical Quarterly” LVIII, 1972; M.R. Raymond Latin Church Music Under Edward VI, „The Musical Times” CXVI, 1975; N. Davison Tye’s Mass „Euge bone”, „The Musical Times” CXXII, 1980; D. Mateer The „ Gyffard” Partbooks. Composers, Owners, Date and Provenance, „Royal Musical Association Research Chronicle” XXVIII, 1995.

Kompozycje i edycje

Kompozycje:
(zachowane w rękopisach, głównie British Library, Oksford, Bodleian Library i Christ Church, Cambridge, Peterhouse, jeśli nie podano inaczej)

Wokalne:

religijne łacińskie:

Missa „Western Wynd” na 4 głosy

Missa na 5 głosów (brak T)

Missa „Euge bone” na 6 głosów

Kyrie „Orbis factor” na 4 głosy

2 magnifikaty na 6 głosów (zach. 1 głos; jeden prawdopodobnie w części autorstwa R. Parsonsa)

psalmy:

Miserere mei, Deus na 5 głosów

Omnes gentes, plaudite na 5 głosów

Cantate Domino na 6 głosów (brak T)

Domine Deus na 6 głosów (zach. 1 głos)

In quo corrigit na 6 głosów

antyfony:

Sub tuam protectionem na 4 głosy

Salve Regina na 5 głosów

Ave caput Christi na 6 głosów (zach. 1 głos)

Christus resurgens na 6 głosów (zach. 1 głos)

hymny:

Gloria laus et honor na 4 głosy

Te Deum na 6 głosów (zach. 1 gł.)

responsoria:

In pace [in idipsum] na 4 głosy

Peccavimus cum patribus na 7 głosów

***

Tellus flumina na 3 głosy

Unde nostris na 4 głosy

Alleluja na 4 głosy

Quesumus omnipotens na 6 głosów (brak T)

religijne do tekstów angielskich:

Nunc dimittis na 4 głosy

anthems:

11 na 4 głosy (w tym 1 w 2 wersjach)

4 na 5 głosów

1 na 6 głosów (brak 1 głosu)

***

The Actes of Apostles, translated into English Metre…, 14 utworów na 4 głosy, wyd. Londyn 1553

niepewnego autorstwa:

anthem na 4 głosy

Magnificat na 4 głosy

2 wersje Nunc dimittis na 4 głosy

Instrumentalne:

27 utworów 5-głosowych i po jednym 3-, 4-, i 6-głosowym, w tym 24 opatrzone indywidualnymi tytułami oprac. c.f. „In Nomine” (w 3 zachowany tylko 1 głos) i 4 oprac. c.f. „Dum transisset”.

 

Edycje:

Christopher Tye. The Latin Church Music, wyd. J. Satterfield, «Recent Researches in the Music of the Renaissance» XIII–XIV, 1972

Christopher Tye. English Sacred Music, wyd. J. Morehen, Christopher Tye. Masses, wyd. P. Doe, Christopher Tye. Ritual Music and Motets, wyd. N. Davison, «Early English Church Music» XIX, XXIV, XXXIII, Londyn 1977, 1980, 1987

Christopher Tye. The Actes of Apostles, wyd. R.W. Weidner, Nowy Jork 1975

utwory na zespoły wiol w: Christopher Tye. The Instrumental Music, wyd. R.W. Weidner, «Recent Researches in the Music of the Renaissance» III, New Haven (Connecticut) 1967 i w: Elizabethan Consort Music II, wyd. P. Doe, «Musica Britannica» XLV, Londyn 1988