Tüür [tü:r] Erkki-Sven, *16 X 1959 Kardla (Estonia), estoński kompozytor. W latach 1980–84 studiował kompozycję w konserwatorium (obecnie akademia muzyczna) w Tallinie pod kierunkiem J. Räätsa oraz prywatnie do 1985 u L. Sumery, w latach 1989–92 wykładał kompozycję na macierzystej uczelni. W latach 1979–83 był wokalistą, instrumentalistą, aranżerem i kompozytorem w zespole rockowym In Spe, będącym jedną z najbardziej popularnych formacji tego rodzaju na terenie Estonii. Tüür jest dwukrotnym laureatem Państwowej Nagrody Kulturalnej Republiki Estonii (1991, 1996) oraz w 1998 Baltic Assembly Prize for Arts.
Tüür należy do twórców wywodzących się z nurtu narodowego, co przejawia się w przywiązaniu do typowych dla estetyki folkloru skal modalnych (głównie frygijskiej i eolskiej) oraz charakterystycznych modeli rytmicznych. Silny wpływ na jego styl kompozytorski, zwłaszcza w zakresie rytmiki i harmoniki, wywarła muzyka L. Sumery; istotny ślad pozostawiła także działalność Tüüra w zespole rockowym. Ważnym zabiegiem fakturalnym w utworach Tüüra, obok polifonii, jest symultaniczne nakładanie tej samej sekwencji wysokości dźwięków w różnych modelach rytmicznych. Ostinatowość i repetytywność – często obecne w muzyce Tüüra – skłaniają niektórych muzykologów do przyporządkowania jej do kierunku minimalizmu, jakkolwiek podobieństwo jest powierzchowne. Tüür nie unika silnych napięć, kulminacje w utworach orkiestrowych są wyraziste i dramatyczne, często budowane w oparciu o czytelny, mocno zaznaczony rytm, nierzadko synkopowany. Panoramiczne, choć niekiedy eklektyczne ujęcie wspomnianych środków koegzystuje z sonoryzmem i elementami aleatoryzmu (II, III, IV Symfonia). Sam kompozytor za sedno swojego języka muzycznego uznaje zestawianie przeciwieństw, co szczególnie uwidacznia się w rozwiązaniach harmonicznych (sąsiedztwo układów atonalnych z modalnymi i diatonicznymi), fakturalnych oraz rytmicznych. W dziełach powstałych po 2002 zaznacza się tendencja do większej komplikacji faktury, zagęszczenia narracji i wzbogacenia harmoniki.
Literatura: W.-W. Sparrer To Integrate Different Experiences. A Portrait of the Estonian Composer E.-S. Tüür, „Fazer Music News” nr 7, 1993.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia 1984
II Symfonia 1987
III Symfonia 1997
IV Symfonia „Magma” na perkusję solo i orkiestrę, 2002
V Symfonia na big-band, gitarę elektryczną i orkiestrę, 2004
VI Symfonia 2007
Searching for Roots (Hommage à Sibelius) 1990
In the Memory of Clear Water na symfoniczną orkiestrę dętą, 6 perkusji i fortepian, 1990
Zeitraum 1992
Crystallisatio na 3 flety, dzwonki, orkiestrę smyczkową i live electronics ad libitum, 1995
Exodus 1999
Aditus 2002
Insula deserta na orkiestrę smyczkową, 1989
Show (1. Action, 2. Passion, 3. Illusion) na orkiestrę smyczkową, 1993
Lighthouse na orkiestrę smyczkową, 1997
Aqua na orkiestrę smyczkową, 2003
The Path and the Traces na orkiestrę smyczkową, 2005
***
Koncert wiolonczelowy 1996, 2. wersja na fagot i orkiestrę, 2003
Koncert skrzypcowy 1998
Ardor, koncert na marimbę i orkiestrę, 2001
Noesis na skrzypce, klarnet i orkiestrę, 2005
Koncert fortepianowy 2006
kameralne:
Kwartet smyczkowy „In memoriam Urmas Kibuspuu” 1985
Architectonics, cykl – I na kwintet dęty, 1984, II na klarnet, wiolonczelę i fortepian, 1986, III „Postmetaminimal Dream” na flet, flet altowy, klarnet, klarnet basowy, 2 fortepiany/syntezatory, 2 perkusje, skrzypce i wiolonczelę, 1990, IV „Per cadenza ad metasimplicity” na skrzypce/skrzypce elektryczne, fagot, saksofon barytonowy i fortepian/syntezator, 1990, V na gitarę elektryczną i fortepian, 1991, VI na flet, klarnet, wibrafon i zespół smyczkowy, 1992, 2. wersja na flet, obój, klarnet, fagot, róg, puzon, 2 skrzypiec, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 2004, VII na flet, wiolonczelę i klawesyn, 2. wersja na flet, klarnet basowy i fortepian, 1992
Spectrum, cykl – I na organy, 1989, II na organy, trąbkę i perkusję ad libitum, 1994, III na organy, 1999, IV na wiolonczelę i organy, 2004
Visioonid barokktantsudest (‘wizje tańców barokowych’) na zespół fletów prostych i klawesyn, 1980
Sonatina na 2 fortepiany, 1984
Prints na flet i harfę, 1985
Dedication na wiolonczelę i fortepian, 1990
Dick and Toff in Wonderland na flet i tubę/klarnet basowy, 1991
Spiel na gitarę i wiolonczelę, 1992
Drama na flet/wibrafon, skrzypce i gitarę, 1994
Conversio na skrzypce i fortepian, 1994
Lamentatio na kwartet saksofonowy, 1995
Symbiosis na skrzypce i kontrabas, 1996, wyk. polskie Warszawska Jesień 2001
Transmission na 6 fortepianów, 1996
Motus – I na perkusję, II na kwartet perkusyjny, 1998
Oxymoron na zespół kameralny, 2003
Fata Morgana na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 2003
na instrumenty solo:
Sonata na fortepian, 1985
Inner Monologue na flet, 1988
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
The Wanderer’s Evening Song na chór a cappella, sł. E. Enno, 2001
Ante finem saeculi, oratorium na sopran, tenor, bas, chór i orkiestrę, sł. V. Luik oraz z Księgi Koheleta, 1985
Lumen et cantus, msza na chór męski i zespół rockowy, 1981, 2. wersja na chór męski i orkiestrę, 1989
Inquiétude du Fini na chór kameralny i orkiestrę kameralną, sł. T. Õnnepalu, 1992
Requiem „In memoriam Peeter Lilje” na sopran, tenor, chór, fortepian, triangel i orkiestrę smyczkową, 1994
Excitatio ad contemplandum na 2 alty, tenor, baryton i organy, sł. św. Anzelm, 1995
Meditatio na kwartet saksofonowy i chór, 2003
Eternity na chór męski i orkiestrę smyczkową, 2006
Elektroniczne:
Kaljukitse pöörijoon (‘zwrotnik Koziorożca’) na zespół i live electronics, 1991
Mythos na kwartet smyczkowy i taśmę, 1992
Mängu võlu (‘urok gry’) na kontrabas, perkusję i live electronics, 1995
***
Wallenberg, opera, libr. L. Hübner, 2000, wyst. Dortmund 2001
muzyka filmowa
