Tristano [trystˊænou] Lennie, właśc. Leonard Joseph Tristano, *19 III 1919 Chicago, †18 XI 1978 Nowy Jork, amerykański pianista i kompozytor jazzowy, pedagog. Początkowo uczył się muzyki pod kierunkiem matki, naukę gry na fortepianie i na instrumentach dętych oraz teorii muzyki kontynuował w latach 1928–38 w szkole dla niewidomych (w wieku 11 lat utracił wzrok); w 1943 ukończył American Conservatory of Music w Chicago. Występował jako multiinstrumentalista, zaczął też udzielać prywatnych lekcji, od 1945 m.in. L. Konitzowi, B. Bauerowi i B. Russo. W 1946 przeniósł się do Nowego Jorku; koncertował i nagrywał jako pianista, m.in. z Ch. Parkerem, D. Gillespiem, M. Davisem, F. Navarro; szybko zdobył znaczną popularność, także dzięki przychylnym głosom krytyków (zwłaszcza B. Ulanova), w 1947 uzyskał tytuł Muzyka Roku w ankiecie magazynu „Metronome”. Od 1948 współpracował z W. Marshem (który był w tym czasie uczniem Tristana), rozpoczął formowanie swojego sekstetu (L. Konitz, W. Marsh, B. Bauer, A. Fishkin, wymiennie: H. Granowsky, D. Best), z którym w 1949 dokonał nagrań dla wytwórni Capitol. Od 1951 do końca życia Tristano prowadził prywatną szkołę jazzu, która cieszyła się wielką renomą. Ograniczył działalność koncertową, dokonując jednak licznych nagrań, w większości we własnym studiu (albumy Lennie Tristano, 1955; The New Tristano, 1962). W 1965 Tristano koncertował w Niemczech, Danii, Szwecji, Francji i we Włoszech, w 1968 wystąpił na Harrogate Festival of Arts and Sciences w Anglii; w tym samym roku zakończył działalność koncertową.
Jako pedagog i teoretyk muzyki jazzowej, także pianista i kompozytor, Tristano zajmował odrębne miejsce w gronie wybitnych postaci modern jazzu. Stał się prekursorem stylu cool, tzw. trzeciego nurtu i jazzu free, a jego koncepcja muzyki była na tyle wyrazista i konsekwentna, że w piśmiennictwie jazzowym określa się ją mianem „szkoły Tristana”. Styl muzyczny Tristana, skrystalizowany w 2. połowie lat 40. XX w., pozostawał w wyraźnej opozycji do stylistyki bebopu. Tristano podkreślał wagę dobrego rzemiosła muzycznego, precyzji, dążył do uczynienia z jazzu twórczości na wysokim poziomie artystycznym, podkreślał wagę pierwiastka intelektualnego i wirtuozowskiego. Jego kompozycje cechuje opozycja wertykalnie koncypowanych, stabilnych rytmicznie struktur brzmieniowych i linearnie rozwijanych, dialogujących głosów solowych, które poruszają się faliście lub cyrkulacyjnie w niemal równych, subtelnie modyfikowanych i kontrastowanych wartościach rytmicznych (Wow, Crosscurrent, 1949). Tristano uzyskiwał efekty politonalne i atonalne (Descent into the Maelstrom, 1953), wykorzystywał rzadko stosowane w jazzie metra. Jako pianista słynął z techniki locked-hands i polifonicznego prowadzenia głosów (C Minor Complex, 1960). Eksperymentował z techniką nagraniową – stosował overdubbing (dogranie ścieżki instrumentalnej lub wokalnej do uprzednio sporządzonego zapisu; Ju-Ju, 1951; Requiem, Turkish Mambo, 1954), zmiany prędkości taśmy (Line Up, East Thirty-Second Street, 1954). Często, zwłaszcza w praktyce pedagogicznej, korzystał z metody spontanicznej, zespołowej improwizacji (Intuition, Digression, 1949); idea ta zainspirowała O. Colemana i in. twórców jazzu free. Tristano wywarł wpływ na wielu muzyków jazzowych (Ch. Mingus, D. Brubeck, C. Taylor, B. Bergman). Do najbardziej znanych jego uczniów należą: W. Marsh, L. Konitz, Sh. Jordan, S. Mosca, Ph. Woods, R. Tabnik, B. Bauer, B. Russo, C. Crothers, L. Popkin. Córka Tristana, Carol, jest znaną perkusistką jazzową.
Literatura: B. Ulanov Master in the Making, „Metronome” LXV, 1948; J.F. McKinney The Pedagogy of Lennie Tristano, dysertacja, Fairleigh Dickinson University 1978; J.W. Susat Discography of the „Uncompromising Lennie Tristano”, Menden 1986; E Billard Lennie Tristano, Montpelier 1988; P. Ind Jazz Visions. Lennie Tristano and His Legacy, Londyn 2005; E. Shim Lennie Tristano. His Life in Music, Ann Arbor 2007.
