Tormis Veljo, *7 VIII 1930 Kuusalu (k. Tallina), †21 I 2017 Tallin, estoński kompozytor. Od 1949 studiował w konserwatorium w Tallinie grę na organach u E. Arro oraz kompozycję u V. Kappa. W latach 1951–56 kontynuował naukę kompozycji u W. Szebalina i J. Fortunatowa w konserwatorium w Moskwie. W latach 1955–60 uczył w szkole muzycznej, a w latach 1962–66 w wyższej szkole muzycznej w Tallinie. W latach 1974–89 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Związku Kompozytorów Estońskich. Trzykrotnie otrzymał państwową nagrodę kulturową Estonii: w 1995, 2000 i 2005.
Tormis wcześnie zdobył znaczącą pozycję w Estonii jako twórca szczególnie głęboko zaangażowany w eksplorację folkloru – zarówno rodzimego, jak i węgierskiego, fińskiego, bałtyckiego (litewskiego, łotewskiego), a także rosyjskiego czy bułgarskiego. Nawet w dziełach pozbawionych kontekstu folklorystycznego (nierzadko opartych na współczesnej poezji estońskiej) Tormis chętnie posługuje się zwrotami melodycznymi, rytmicznymi czy harmonicznymi, zaczerpniętymi z twórczości ludowej (m.in. skala oktatoniczna w Maarjamaa ballaad). Wiele dzieł Tormisa opiera się na koncepcji ukształtowania run, ich specyficznym charakterze narracji, ostinatowej rytmice i motywice oraz częstej repetycyjności. Ulubioną formą wypowiedzi Tormisa są kompozycje na chór a cappella. Cechuje je kontemplacyjność, skupienie, a zarazem rozmach linii melodycznej. Cechy te, jak również wielowarstwowa faktura i odważne traktowanie głosów, przypominają bardziej idiom gatunków symfonicznych aniżeli tradycyjną muzykę chór. Kompozytor łączy w swoich utworach nowoczesne rozwiązania harmoniczne i fakturalne (paralelne akordy, mikstury tercjowe, kompleksy sekundowe) z tradycyjnymi elementami muzycznymi, co stanowi o oryginalności jego stylu. Wiele utworów Tormisa, zwłaszcza z lat 90., powstało dla znanych zespołów (The King’s Singers, The Hilliard Ensemble).
Instrumentalne:
I Uwertura orkiestrowa 1956
II Uwertura orkiestrowa 1959
Mała symfonia na orkiestrę, 1961
5 utworów na orkiestrę dętą, 1958
2 utwory na orkiestrę dętą, 1959
Sonata na skrzypce i fortepian, 1952, zrewid. 1991
3 Preludia i Fugi na fortepian, 1958
Vigala pillilugu (‘melodia z Vigala’) na instrumenty ludowe, 1961
Hüppetants (‘skocznytaniec’) na instrumenty ludowe, 1969
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
ponad 30 utworów na chór mieszany a cappella, m.in. Soolaul (‘pieśń bagien’), sł. L. Rummo, 1949
3 pieśni z eposu Kalevipoeg na chór mieszany a cappella, 1960
Ühte laulud laugenevad (‘pieśni zlewające się w jedną’) na chór mieszany a cappella, sł. tradycyjne, 1964
Eesti kalendrilaulud (‘estońskie pieśni kalendarzowe’), 5 cykli na chór mieszany a cappella, sł. tradycyjne, 1967
Pieśń Lahemaa na chór mieszany a cappella, sł. tradycyjne, 1977
Jõudu tööle! (‘szczęść Boże!’) na chór mieszany a capella, sł. J. Viiding, 1985
Unustatud rahvad (‘zapomniane narody’), 6 cykli na chór mieszany a capella, sł. tradycyjne, 1970–89
Viru lugu (‘opowieść Viru’) na chór mieszany a capella, sł. tradycyjne, 1995
2 pieśni do słów Ernsta Enno na chór mieszany a capella, sł. tradycyjne, 1998
ok. 30 utworów na chór męski a capella, m.in. Kandiline laul (‘kanciasta pieśń’), sł. M. Traat, 1962
Maarjamaa ballaad (‘ballada Ziemi Marii’) na chór męski a cappella, sł. J. Kaplinski, 1969
Sõttaminek (‘wyprawa na wojnę’) ma chór męski a cappella, 1973
Jäta päike paistma! (‘niech zaświeci słońce’) na chór męski a cappella, sł. z Kalevipoegu, 1984, zrewid. 1992
Nägemus Eestist (‘wizja Estonii’) na chór męski a cappella, sł. J. Liiv, 1989, zrewid. 1991
Incantatio maris aestuosi na chór męski a cappella, sł. z Kalewali, 1996
ok. 20 utworów na chór żeński a cappella, m.in.:
3 pieśni, sł. P.-E. Rummo, 1963
Looduspildid (‘obrazy przyrody’), 4 cykle pieśni, sł. J. Kaplinski, A. Suuman, V. Luik, A. Ehin, 1966–69
Emalaulud (‘matczyne pieśni’) 1973
Saare leib (‘chleb z Saaremaa’) 1991
3 pieśni ugrofińskie 1995
***
Etüüdid helilaadides (Modaalsed etüüdid), 8 pieśni na chór żeński i chór dziecięcy, 1970
3 Karjalan neitoa (‘dziewczyny z Karjalan’) na chór dziecięcy, sł. z Kanteletar, 1991
Meestelaulud (‘pieśni męskie’), 10 pieśni na bas i chór męski, 1965
Lauliku lapsepõli (‘dzieciństwo pieśniarki’) na sopran i chór żeński, 1966
Nekruti põgenemine Tallinna Toompealt koju Kuusallu (‘ucieczka poborowego z zamku Toompea w Tallinie do Kuusalu’) na 4 kontratenorów i chór męski, 1969
Laulusild (‘most pieśni’) na 3 głosy żeńskie i chór żeński/dziecięcy, także wersja na 3 głosy męskie i chór męski/mieszany, sł. z Kalewali, 1981
Piispa ja pakana (‘biskup i poganin’) na 2 kontratenorów, tenora i chór męski, sł. V. Sakari Puurunen wg żywotów św. Henryka z Uppsali, 1992, zrewid. 1995
Kullervo’s Message na kontratenora, 2 tenorów i barytona, sł. z Kalewali, 1994
10 haiku na głos wysoki i fortepian, sł. J. Kaplinski, 1966
Roosid Aurora Semperile (‘róże dla Aurory Semper’) na głos wysoki i fortepian, sł. J. Semper, 1979
4 epickie pieśni estońskie na głosy męskie i fortepian, 1970
kilkadziesiąt pieśni dla dzieci, 1961–77
Kurvameelsed laulud (‘pieśni melancholijne’), 3 pieśni na mezzosopran i 5 instrumentów dętych, 1979
Kolm mul oli kaunist sõna (‘trzy o pięknie miałem słowa’) na chór męski i flet, sł. P.-E. Rummo, 1962
Hääled Tammsaare karjapõlvest (‘głosy ze święta pastuchów w Tammsaare’) na tenora, chór męski, dzwony, dzwonki krowie, janczary i taśmę, 1977
Vanavanemate viisivakk (‘kufer melodii praojców’), 31 pieśni na chór dziecięcy/żeński, 2 flety proste (sopranowy i altowy) ad libitum, sł. tradycyjne i różne, 1986
Mahtra sõda (‘wojna w Mahtra’) na chór i orkiestrę dętą, sł. P-E. Rummo, 1958
Kalevipoeg na tenora, barytona, chór i orkiestrę, 1959
Sünnisõnad (‘święto narodzin’), kantata na głosy solowe, chór i orkiestrę, sł. ludowe i J. Kaplinski, 1999
Sceniczne:
Luigelend (‘lot łabędzia’), opera, libr. E. Vetemaa wg O. Toominga i K. Irda, 1966, wyst. Tartu 1966
Külavahelaulud ehk Pariisi linnas Londonis (‘pieśni wiejskiej wspólnoty, a i też o paryskiej twierdzy w Londynie’),
musical, libr. E. Vaigur, 1972, wyst. Tartu 1972
Eesti ballaadid (‘ballady estońskie’), balet-kantata, libr. L. Tormis i U. Tedre, 1980, wyst. Tallin 1980
***
muzyka teatralna
muzyka do ponad 30 filmów
