Tiersot [tjers’o] Jean-Baptiste Elisée Julien, *5 VII 1857 Bourg-en-Bresse, †10 VIII 1936 Paryż, francuski muzykograf i folklorysta muzyczny. W 1871 osiedlił się wraz z rodziną w Paryżu, od 1875 przez rok studiował medycynę, a w latach 1876–83 odbył studia muzyczne w konserwatorium w Paryżu u J. Masseneta (kompozycja), C. Francka (organy), A. Savarda (harmonia) i L.A. Bourgault-Ducoudraya (historia muzyki). W latach 1883–85 pracował w bibliotece konserwatorium; w 1885 otrzymał nagrodę Academie des Beaux Arts za pracę o historii francuskiej pieśni ludowej; w latach 1895–99 w ramach akcji rządowej zbierał pieśni ludowe w Sabaudii i Delfinacie. Po powrocie do Paryża, współpracując z Ch. Bordesem, organizował w Schola Cantorum liczne koncerty zarówno muzyki dawnej (w ramach Concerts Historiques du Cercle St-Simon – pierwsze wykonanie na instrumentach historycznych), jak i współczesnych, oraz wykładał w Ecole de Hautes Etudes Sociales. W tym czasie odbywał podróże zagraniczne, m.in. w 1905 i 1906 do Stanów Zjednoczonych i Kanady, gdzie wraz z E. Gagneonem prowadził badania nad muzyką ludową. W latach 1909–21 kierował biblioteką konserwatorium i przez kilka lat przewodniczył Société Française de Musicologie.
Na charakterze twórczości piśmienniczej Tiersota zaważyły jego zainteresowania historią muzyki francuskiej, zarówno pisaną przez kompozytorów, jak i ludowej. Największe znaczenie przypisuje się pracom etnomuzykologicznym Tiersota, będącym plonem wieloletniego zbierania i wydawania francuskich pieśni ludowych; ich zwieńczeniem była publikacja 10-tomowego korpusu Mélodies populaires des provinces de France. Tiersot ogłosił również wiele drobnych prac na ten temat, w tym także o muzyce ludowej innych narodów i kontynentów. Publikował książki i artykuły o zagadnieniach związanych z kulturą muzyczną na przestrzeni wieków, od epoki renesansu do czasów mu współczesnych, a w szczególności o nowo znalezionych utworach dawnych mistrzów (np. Beethovena, Glucka), muzyce w okresie rewolucji francuskiej, operze i muzyce teatralnej, a także o problemach związanych ze współczesną twórczością i kulturą muzyczną; dla celów popularyzatorskich napisał monografie Bacha, Glucka, Rameau, Couperina, Smetany. Szczególne znaczenie ma jego działalność wydawnicza w zakresie folklorystyki, publikacje te jeszcze w naszych latach stanowią podstawę dla badań francuskiej pieśni ludowej; ponadto wydawał utwory kompozytorów francuskich, zwłaszcza XVIII-wiecznych oraz zbiory korespondencji. Tiersot był też cenionym pedagogiem muzycznym. Jako kompozytor nie zdobył większego uznania; jego utwory symfoniczne, kompozycje na chór i orkiestrę, pieśni chóralne i solowe, a także muzyka teatralna, nie były publikowana; natomiast jako organizator koncertów wydatnie przyczynił się do ożywienia ruchu odnowy i popularyzacji muzyki dawnej w ówczesnym życiu koncertowym.
Literatura: L. de La Laurencie Un musicien bressan. Julien Tiersot, Bourg-en-Bresse 1932; C. Engel Julien Tiersot, „The Musical Quarterly” XXIII, 1937; J.-P. Montagnier Julien Tiersot. Ethnomusicologue à l’Exposition Universelle de 1889, „International Review of the Aesthetics and Sociology of Music” XXI, 1990; J. Cheyronnaud Poétique sonore de la République. Le modèle Julien Tiersot, „Ethnologie française” XXV, 1995
Histoire de la chanson populaire en France, wyd. Paryż 1889, przedr. Osnabrück 1969
Musiques pittoresques. Promenades musicales à l’Exposition de 1889, wyd. Paryż 1889
Rouget de Lisle, son oeuvre, sa vie, wyd. Paryż 1892
Etude sur les Maîtres-Chanteurs de Nuremberg de R. Wagner, wyd. Paryż 1899
H. Berlioz et la société de son temps, wyd. Paryż 1904
Les fêtes et les chants de la Révolution française, wyd. Paryż 1908
Gluck, wyd. Paryż 1910, 4. wyd. 1919
J.-J. Rousseau, wyd. Paryż 1912, 2. wyd. 1920
Beethoven, musicien de la Révolution, wyd. Paryż 1910
Histoire de la Marseillaise, wyd. Paryż 1915
Un demi-siècle de musique française, wyd. Paryż 1918, 2. wyd. 1924
La musique dans la comédie de Molière, wyd. Paryż 1922
La damnation de Faust de Berlioz, wyd. Paryż 1924
Les Couperin, wyd. Paryż 1926
Smetana, wyd. Paryż 1926
Don Juan de Mozart, wyd. Paryż 1929
La musique aux temps romantiques, wyd. Paryż 1930
La chanson populaire et les écrivains romantiques, wyd. Paryż 1931
J.S. Bach, wyd. Paryż 1934
Cantates françaises du XVIIIe siècle, „Le Ménestrel” LIX, Paryż 1893
Les types mélodiques dans la chanson populaire française, „Revue des traditions populaires” IX, Paryż 1894
Notes d’ethnographie musicale I, „Le Ménestrel” LXVI–LXVIII, Paryż 1900–02, odb. 1905
Ronsard et la musique de son temps, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” IV, Paryż 1902/03, odb. 1903
La musique à Madagascar, „Le Ménestrel” LXVIII, Paryż 1902
La musique ou Dahomey, „Le Ménestrel” LXIX, Paryż 1903
Gossec et les noëls, „Le Ménestrel” LXIX, Paryż 1903
Bibliographie de la chanson populaire française, „La Revue musicale” IV, Paryż 1904
Notes d’ethnographie musicale II (La musique chez les peuples indigènes de l’Amerique du Nord), „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” XI, Paryż 1909/10, odb. 1910
Les leçons de musique de J.J. Rousseau, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” XIV, Paryż 1912/13
Les premiers opéras de Gluck d’après un manuscrit du Conservatoire de Paris, GluckJahrbuch XIII, Paryż 1913
Autographes de Gossec de 1789 à 1793, „Revue de Musicologie” V, 1921
François II Couperin compositeur de musique religieuse, „Revue de Musicologie” VI, 1922
Les oeuvres inédites de C. Franck, „La Revue Musicale” III, 1922
Saint-Saëns écrivain, „Revue de Musicologie” VII, 1923
Manuscrits de Beethoven, „Revue de Musicologie” XI, 1927
Les autographes de Beethoven à la Bibliothèque du Conservatoire de Paris, w: Beethoven-Zentenarfeier, ks. kongr., Wiedeń 1927
V. Hugo musicien, „La Revue Musicale” XVI, 1935
Voltaire et Rameau collaborateurs, „La Revue Musicale” XVII, 1936
wydania:
Le jeu de Robin et de Marion Adama de la Halle, 1896
Echo et Narcisse Ch.W. Glucka, 1902
Daphné, kantata A. Campry, 1910
Hébé, kantata A. Campry, 1910
Thétis, kantata J.-Ph. Rameau, 1910
transkrypt motetu Ecce sedes hic tonantis J.-J. Rousseau, 1912
Les nations, sonates… F. Couperina, 1933
zbiory pieśni ludowych:
Mélodies populaires des provinces de France, 10 t., wyd. Paryż 1888–1928
Chansons populaires recueillies dans le Vivarais et le Vercors par V. d’Indy, wyd. Paryż 1892
Noëls français, wyd. Grenoble 1901
Chansons populaires recueillies dans les Alpes françaises, wyd. Grenoble 1903
Forty-Four French Folk Songs and Variants from Canada, Normandy and Brittany, wyd. Nowy Jork 1910
Chansons populaires françaises, wyd. Paryż 1921
Montagnardes et bourrées, wyd. Paryż 1930
Chansons nègres, wyd. Paryż 1933
inne zbiory muzyki ludowej dla szkół
zbiory korespondencji:
Les années romantiques, wyd. Paryż 1819–1842, 1904 oraz Le musicien errant, wyd. Paryż 1842–1852, 1919 (korespondencja Berlioza)
Lettres de musiciens écrites en français du XVe au XXe siècle, t. 1, wyd. Turyn 1924, t. 2, wyd. Paryż 1936
Lettres françaises de R. Wagner, wyd. Paryż 1935
ponadto wybrane listy, m.in. J.S. Bacha, J.-Ph. Rameau, F. Couperina, W.A. Mozarta
