Terzi, Giovanni Antonio

Terzi [tˊerci] Giovanni Antonio, Antonio del Pergamasco, włoski lutnista, śpiewak i kompozytor, działający w 4. ćwierci XVI w. Jego ojciec mógł być muzykiem (zawodowym lub amatorem), gdyż Terzi opublikował jego galiardę. Z tekstu na kartach tytułowych dzieł Terziego i z dedykacji wynika, że działał w Bergamo i zapewne z tego miasta pochodził. W dedykacji druku z 1599 Terzi pisze o swym „wyciszonym” życiu i osłabionych siłach, z czego S. Court wyciąga wniosek, że twórca mógł mieć wówczas ponad 50 lat. W 1664 D. Calvi z Bergamo, wspominając swych dawnych słynnych rodaków, wymienia Terziego jako znakomitego lutnistę i równie świetnego śpiewaka. Nazwisko Terziego powtarza się w życiu muzycznym Bergamo – pewien Antonio Terzi śpiewał tenorem okazjonalnie w 1626 w bazylice S. Maria Maggiore.

Twórczość Terziego obejmuje gatunki typowe dla muzyki lutniowej XVI w.: intawolacje, utwory autonomiczne i tańce, także o charakterze wariacji, natomiast nietypowe jest duże zróżnicowanie roli lutni jako instrumentu solowego oraz grającego w rozmaitych zespołach. Nietypowe jest również podkreślanie przez Terziego własnego autorstwa wielu tańców, a nowatorskie i charakterystyczne dla końca wieku jest wykorzystanie przez niego dużej liczby utworów instrumentalnych, także organowych, jako wzorów do intawolacji, przy czym twórców tych wzorów wymienia na równi z twórcami wzorów wokalnych. Wśród 122 utworów solowych Terziego zachowały się intawolacje 14 motetów, 16 madrygałów, 2 instrumentalne canzoni francesi i 5 fantazji kameralnych, ponadto Preludio, Preambuło (do kuranta!), 11 fantazji i 2 toccaty oraz 70 cyklów i pojedynczych tańców. Na 2 lutnie „in concerto” opracował Terzi 5 madrygałów oraz 5 instrumentalnych canzoni francesi i włoskich canzon. Intawolacje 12 kameralnych 4-głosowych canzon F. Maschery (z druku z 1584) przeznaczył bądź do wykonania solowego, bądź jako towarzyszenie zespołowi, a opracowanie 12 canzonett 3–5-głosowych i 1 motetu 5-głosowego przewidział jako lutniowe towarzyszenie solowemu głosowi wokalnemu, wybranemu ze wzoru (obok tabulatury pojawia się w tych utworach tekst słowny). Własną canzonę 2-chórową (8-głosową), być może pierwotnie kameralną, przeznaczył Terzi w druku na 4 lutnie. Przeznaczenie jednego utworu nie jest jasne, jest to bogato zdobiona intawolacja 5-głosowego madrygału (A. Striggio) dokonana „a modo di viola bastarda” do grania „in concerto con liutto grande”, jednak partia owej drugiej lutni się nie pojawia. Intawolacje solowe utworów wokalnych są na ogół pozbawione zdobienia, natomiast Terzi zachowuje w nich oryginalne współbrzmienia, także 5- i 6-dźwięki; podobnie konstruowana jest jedna z partii intawolacji na 2 lutnie, podczas gdy druga, nazwana „contraponto”, składa się z rozbudowanych wirtuozowskich 1-głosowych biegników, wykorzystujących całą skalę instrumentu.

Fantazje Terziego są utworami przeimitowanymi, prawie zawsze monotematycznymi, o charakterze wariacyjnym; 2 nazwane „in modo di canzon francese” przypominają canzony C. Merula i G. Frescobaldiego (kilka cząstek kontrastujących fakturą i metrum). Preludium (z dużym udziałem imitacji) i 2 toccaty (zawierające partie akordowe i wirtuozowskie biegniki) powiązane są tonalnie z następującymi po nich fantazjami i intawolacją motetu, tak że tych 6 utworów można uważać za pary, co nie jest spotykane we wcześniejszych tabulaturach lutniowych. Tańce Terziego ukazują szerokie spektrum, jest tu 12 par passamezzo + galiarda lub saltarello i 3 passamezza (każdy utwór złożony z 3 wirtuozowskich wariacji schematu antico lub moderno), 2 pary „taniec niemiecki” (wariacje, jeden zachowany w 2 wersjach) + galiarda lub saltarello, 23 galiardy (Terzi rozróżnia tu swe opracowania znanych melodii i utwory nowe, własne), 3 rozbudowane padoany, 6 kurantów, po 4 wolty i branles, barriera, 10 „tańców niemieckich” oraz po 1 francuskim, włoskim i polskim.

Literatura: D. Calvi Scena letteraria degli scrittori Bergamaschi, Bergamo 1664; C. MacClintock Two Lute Intabulations of Wert’s Cara la vita, w: Essays in Musicology. A Birthday Offering for Willi Apel, red. H. Tischler, Bloomington 1968; H.M. Brown Sixteenth-Century Instrumentation: the Music for the Florentine Intermedii, Dallas 1973; M. Padoan La musica in S. Maria Maggiore a Bergamo nel periodo di Giovanni Cavaccio (1598–1626), Como 1983; S. Court Giovanni Antonio Terzi and the Lute Intabulations of Late Sixteenth-Century Italy, dysertacja, University of Otago, 1988; S. Court The Role of the Lute in Sixteenth-Century Consorts. Evidence from Terzi’s Intabulations, „Performance Practice Review” VIII, 1995; S. Court Structure, Imitation and Paraphrase in the Ornamentation of GiovanniAntonio Terzi’s Lute Intabulations, w: Liber Amicorum John Steele: A Musicological Tribute, red. W. Drake, Nowy Jork 1997; C. Dupraz Le duo de luths sur modèle vocal à la Renaissance. Vers une typologie du répertoire, w: La musique, de tous les passetemps le plus beau: hommage à Jean-Michel Vaccaro, red. F. Lesure i H. Vanhulst, Paryż 1998; P. Canguilhem Luthistes et organistes en Italie à la fin du XVI^e siècle. Les „canzoni da sonar” de Merulo et Guami arrangées par Terzi et Molinaro, w: Luths et luthistes en Occident, red. P. Canguilhem i in., Paryż 1999; S. Court Giovanni Antonio Terzi’s Venetian Lute Books. Fantasia, Intabulation and the Lute in Ensemble, „The Lute” XL, 2000.