Taverner, John

Taverner [tˊæw^ern^er] John, *ok. 1490 okolice Bostonu (Lincolnshire), †18 X 1545 Boston, angielski kompozytor. Informacje w literaturze dotyczące dzieciństwa i edukacji Tavernera nie znajdują potwierdzenia w źródłach. Dopiero z dokumentów wizytacyjnych biskupa J. Longlanda, w których muzyk określany jest jako clericus socius, wiadomo, że w latach 1524–25 zatrudniony był w kościele w Tattershall (Lincolnshire). W 1526 przyjął propozycję biskupa Longlanda, oferującego mu posadę informator choristarum w nowo ufundowanym przez kardynała Wolseya Cardinal’s College w Oksfordzie (obecnie Christ Church). W 1530 opuścił podupadającą fundację i przeniósł się do Bostonu, gdzie został członkiem chóru kościoła parafialnego i działającego przy nim bractwa maryjnego. W Bostonie zgromadził prawdopodobnie dość pokaźny majątek, a w 1545 został członkiem rady miejskiej. Przekazy o zaangażowaniu Tavernera w politykę religijną Henryka VIII nie są wiarygodne. Biografia i twórczość kompozytora zainspirowały P.M. Daviesa, który poświęcił mu jedną ze swych oper.

Taverner był najwybitniejszym kompozytorem angielskim 1. połowy XVI w. Takie cechy jego twórczości jak ozdobny kontrapunkt oraz złożona rytmika – wprowadzana zarówno w liniach melodycznych, jak w relacjach między głosem (np. zestawianie trójmiaru z dwumiarem) – należą jeszcze do stylistyki charakterystycznej dla twórców poprzedniej generacji. Nowsze tendencje w technice kompozytorskiej Tavernera widać natomiast w wykorzystaniu techniki imitacyjnej, faktury homorytmicznej oraz antyfonalnego przeciwstawiania grup głosów. Melodykę utworów Tavernera cechuje szeroki ambitus oraz melizmatyka (zwłaszcza w partiach 2- i 3-głosowych). Do jego ulubionych zabiegów w kształtowaniu linii melodycznej należy sekwencyjne powtarzanie odcinków, a także ostinato (zwłaszcza w basie). Oprócz imitacji, zwykle dość krótkich i swobodnych, kompozytor wprowadza także kanon (w mszach O Michael i Small Devotion) oraz quasikanoniczne rota. Do najbardziej wartościowych utworów Tavernera należą opracowania cykli ordinarium missae (tradycyjnie w Anglii nie obejmują Kyrie i opuszczają długie partie tekstu Credo). Obok monumentalnych 6-głosowych mszy (Gloria tibi Trinitas, Corona spinea, O Michael) opartych na cantus firmus, komponował utwory w mniej ozdobnym kontrapunkcie; partie imitacyjne przeplatane są w nich odcinkami homorytmicznymi, często wprowadzanymi antyfonalnie (5-głosowe Mean Mass oraz 4-głosowe Playn Song Mass). W 2 mszach 5-głosowych (Mater Christi i Small Devotion, której oryginalny tytuł brzmiał być może S. Wilhelme devocio) pojawiają się elementy techniki parodiowanej. W początkowych i końcowych odcinkach części tych mszy (konsekwentnie tylko w pierwszej z nich) kompozytor cytuje analogiczne fragmenty swoich polifonicznych antyfon. Wyjątkowy charakter ma 4-głosowa Missa Western Wynde – prawdopodobnie pierwszy angielski cykl mszalny wykorzystujący materiał z popularnego utworu świeckiego. Melodia pieśni cytowana jest 36 razy (9 razy w każdej części), bez przerw, w oryginalnym rytmie przez sopran, tenor lub bas. Zróżnicowanie stylistyczne cechuje również opracowanie antyfon wotywnych, obejmujących zarówno utwory w stylu ozdobnym lub umiarkowanie ozdobnym (5-głosowe Ave Dei patris filia z cantus firmus z Te Deum, 5-głosowe Gaude plurimum), jak i kompozycje, w których przeważa prostszy styl sylabiczny (Mater Christi, Christe Jesu pastor bone, Sub tuum praesidium, Fac nobis). Pozostałe utwory liturgiczne (magnifikaty, responsoria, sekwencje, Te Deum) oparte są na cantus firmus wprowadzonym w równych wartościach i zwykle przeznaczone do wykonania alternatim, przy czym polifonicznie opracowywał Taverner partie solisty (responsorium Hodie nobis coelorum) albo chóru (responsoria Dum transisset i Audivi vocem). Zachowane kompozycje świeckie Tavernera należą do jego najbardziej ozdobnych kontrapunktycznie dzieł. Wyjątkowe znaczenie w historii muzyki angielskiej ma instrumentalna wersja fragmentu Sanctus (do słów: „in nomine Domini”) z mszy Gloria tibi Trinitas, która dała początek popularnemu gatunkowi muzycznemu na wiole – rodzajowi instrumentalnego motetu — opartemu na tym cantus firmus i nazywanemu In nomine.

Literatura: H.B. Collins John Taverner’s Masses i John Taverner — Part II, „Music and Letters” V, 1924 i VI, 1925; D. Stevens The Background of the „In Nomine”, „The Monthly Musical Record” LXXXIV, 1954; D. Stevens John Taverner, w: Essays in Musicology, księga pamiątkowa D. Plamenaca, red. G. Reese i R.J. Snow, Pittsburgh 1969; N. Davison The „Western Wind” Masses, „The Musical Quarterly” LVII, 1971; H. Benham The Music of Taverner. A Liturgical Study, „The Music Review” XXXIII, 1972; H. Benham The Formal Design and Construction of Taverner’s Works, „Musica Disciplina” XXVI, 1972; N. Davison Structure and Unity in Four Free-Composed Tudor Masses, „The Music Review” XXXIV, 1973; I. Spector John Taverner and the Missa Gloria tibi Trinitas, „The Music Review” XXXV, 1974; C. Hand John Taverner. His Life and Music, Londyn 1978; D.S. Josephson John Taverner, Tudor Composer, Ann Arbor 1979; Ph. Brett Homage to Taverner in Byrd’s Masses, „Early Music” IX, 1981; H. Benham John Taverner. His Life and Music, Aldershot 2003; F. Knights, M. Rodruez, P. Padilla O splendor gloriae: Taverner or Tye?, „Early Music” XLIX, 4, 2021; W.J. Porter Early English Composers and the Credo: Emphasis as Interpretation in Sixteenth-Century Music, Nowy Jork-Abingdon 2022.