Taktakiszwili Otar, *27 VII 1924 Tyflis (obec. Tbilisi), †21 II 1989 Tbilisi, gruziński kompozytor, dyrygent i pisarz muzyczny. W latach 1942–47 studiował kompozycję u S. Barchudariana w konserwatorium w Tbilisi, gdzie w 1950 ukończył aspiranturę, a od 1947 wykładał (1962–65 rektor). W latach 1947–52 chórmistrz i dyrygent, od 195 do 1956 kierownik artystyczny państwowej kapeli chóralnej Gruzińskiej SRR. W 1962 przewodniczący Związku Kompozytorów Gruzińskich, od 1957 do 1989 sekretarz Związku Kompozytorów ZSRR. Był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR oraz Rady Najwyższej Gruzińskiej SRR, w latach 1965–84 ministrem kultury Gruzińskiej SRR. Członek Międzynarodowej Rady Muzycznej UNESCO, zasiadał także w jury międzynarodowych konkursów muzycznych. Publikował arykuły o tematyce muzycznej w „Sowietskaja Muzyka” i „Muzykalnoj Żyzni”. W 1951, 1952 i 1967 otrzymał nagrodę państwową ZSRR, w 1987 nagrodę państwową im. Sz. Rustawelego, w 1974 tytuł Narodowego Artysty ZSRR.
Taktakiszwili należy do czołowych reprezentantów muzyki gruzińskiej XX w. Ważnym źródłem inspiracji stała się dla niego gruzińska muzyka ludowa. W twórczości Taktakiszwiliego istotne miejsce zajmują dzieła symfoniczne, opery i kompozycje wokalno-instrumentalne. Wśród utworów orkiestrowych zwraca uwagę II Symfonia o dramatycznym charakterze, w której kompozytor połączył elementy gruzińskiego folkloru, widoczne w melodyce tematów muzycznych, z nawiązaniem do klasycznego schematu formy 4-częściowego cyklu sonatowego (scherzo przeniesione na 2. miejsce, przed częścią wolną). Do wyróżniających się dzieł orkiestrowych należą także: I Koncert fortepianowy, w którego I części o monumentalnym charakterze uchwytne są echa muzyki S. Rachmaninowa, oraz III Koncert fortepianowy, gdzie lekkość faktury fortepianowej, użycie motoryki oraz chromatyki nasuwa zbieżność z muzyką Prokofiewa. Taktakiszwili był kontynuatorem (jako następca Z. Paliaszwiliego) stylu narodowego w operze gruzińskiej. W pierwszej operze Mindia podjął tematykę ludową, czyniąc jej bohaterami górali gruzińskich, zaś w muzycznym tryptyku Tri żyzni sięgnął po folklor starego Tbilisi. Dzieła operowe Taktakiszwiliego spotkały się wśród współczesnych z dużym uznaniem.
Literatura: L. Polakowa Otar Taktakiszwili, Moskwa 1956, 2. wyd. 1979.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia 1949
Samgori, poemat symfoniczny, 1950
II Symfonia 1953
Mcyri, poemat symfoniczny, 1956
Święta w Gruzji, suita taneczna, 1980
uwertury i miniatury symfoniczne
na orkiestrę kameralną:
Humoreska 1963
3 utwory 1982
na instrument solo i orkiestrę:
I Koncert wiolonczelowy 1947
I Koncert fortepianowy 1951, wyk. polskie Warszawska Jesień 1958
Koncert na trąbkę i orkiestrę, 1955
Concertino na skrzypce i orkiestrę, 1956
II Koncert fortepianowy 1973
III Koncert fortepianowy 1973
I Koncert skrzypcowy 1976
II Koncert wiolonczelowy 1977
IV Koncert fortepianowy 1983
II Koncert skrzypcowy 1986
kameralne:
Kwartet smyczkowy 1985
Trio fortepianowe 1986
Kwintet fortepianowy 1987
utwory na skrzypce/wiolonczelę i fortepian
fortepianowe:
Poemat 1951
Toccata 1962
6 utworów dziecięcych 1969
Melodie ojczyste, 5 utworów, 1970
Sonata 1985
23 akwarele 1987
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
utwory na chór a cappella
na głos i fortepian:
pieśni do słów poetów gruzińskich
7 romansów na słowa A.S. Puszkina 1963–65
na głos i/lub chór i orkiestrę:
Hymn państwowy Gruzińskiej SRR na chór i orkiestrę, sł. A. Abaszeli i G. Abaszidze, 1945
oratoria:
Rustawelis nakwalewze (‘śladami Rustawelego’) na bas, chór, orkiestrę i organy, sł. I. Abaszidze, 1964
Cocchali kera (‘żywe ognisko’) dla narratora, na sopran, baryton, chór i orkiestrę, sł. S. Czikowani, 1964
Nikołoz Barataszwili na tenor, męski oktet wokalny, chór mieszany i orkiestrę, sł. N. Barataszwili, 1970
kantaty:
Kantata o Tbilisi na głosy solowe, chór i orkiestrę, sł. W. Żuruli, 1954
Guruli simgerebi (‘pieśni guryjskie’) na męski oktet wokalny, chór mieszany i orkiestrę, sł. ludowe, 1971
suity:
Megruli simgerebi (‘pieśni megrelijskie’) na tenor, męski oktet wokalny i orkiestrę kameralną, sł. ludowe, 1972
Lirikuli simgerebi (‘pieśni liryczne’) na sopran, tenor, męski oktet wokalny i orkiestrę kameralną, sł. M. Pocchiszwili i ludowe, 1973
Akakis changit (‘z lirą Akaki Cereteli’) na głosy solowe, chór i zespół instrumentalny, 1983
***
Saero himnebi, świeckie hymny gruzińskie na głosy solowe, chór męski, 2 harfy i instrumenty, 1979
utwory na chór i instrumenty, m.in. Kameruli oratoria (‘oratorium kameralne’) na chór męski, fortepian, trąbkę i organy, 1987
Sceniczne:
opery:
Mindia, libretto R. Tabukaszwili wg Waży Pszaweli, 1960, wyst. Tbilisi 1961, 2. wersja 1971
Sami nowela (‘3 nowele’), tryptyk operowy: 1. Ori ganaceni (‘dwa wyroki’), 2. Jariskatsi (‘żołnierz’), libretto obu kompozytor wg M. Dżawachiszwilego, 3. Droszebi czkara (‘wyżej sztandary’), libretto S. Cenin wg G. Tabidzego, wyst. Tbilisi 1967, 2. wersja tryptyku pt. Tri żyzni 1972 (z nową 3. częścią pt. Czikori, libretto S. Cenin), wyst. Moskwa 1972
Mtwaris motaceba (‘porwanie księżyca), libretto kompozytor wg K. Gamsachurdii, 1976, wyst. Moskwa 1977
opery komiczne:
Mususi, libretto kompozytor wg M. Dżawachiszwilego, 1976, wyst. Tbilisi 1978
Pirweli siqwaruli (‘pierwsza miłość’), libretto R. Gabriadze, 1980, wyst. Tbilisi 1980
Marita, libretto kompozytor wg G. Leonidzego, 1988
***
muzyka teatralna i filmowa
***
opracowania gruzińskich, węgierskich i czeskich pieśni ludowych
