Szczurowski, Jacek

Szczurowski Jacek, Hyacinthus, *15 VIII 1716 (?) Ruś Czerwona, †po 1774, polski kompozytor, SJ. Występujące w źródłach daty urodzenia Szczurowskiego 19 VIII 1718 i 19 VIII 1721 są prawdopodobnie błędne. 14 XI 1735 Szczurowski wstąpił w Krakowie do nowicjatu zakonu jezuitów. Zapewne mając już przygotowanie muzyczne kontynuował naukę w latach 1735–37 w bursie muzycznej przy kolegium św. Piotra i Pawła. 20 XI 1737 w Kaliszu złożył śluby proste, 15 VIII 1746 w Gdańsku ostatnie śluby i został zakonnikiem bez święceń kapłańskich (coadiutor temporalis). Był zastępcą (socjuszem) prefekta do spraw muzycznych – co oznaczało zwykle kierownictwo kapeli lub chóru, nadzór i nauczanie muzyki – w bursach muzycznych w Kaliszu (1737–39, 1761–65), Gdańsku (1742–46, 1759/60), Krakowie (1747/48, 1752–54), przy kolegium Najświętszej Marii Panny w Jarosławiu (1754–56), Grudziądzu (1760/61), Poznaniu (1768–71) i Wałczu (1771–73). Działalność muzyczną prowadził zapewne także pracując jako zakrystian, furtian, infirmarz, a nawet fryzjer w kolegiach jezuickich w Kaliszu (1739–41), Krośnie (1741/42) i Toruniu (1746/47, 1748/49), Gdańsku (1749–51), Krakowie (1759/60), prawdopodobnie też w Grudziądzu (1760/61), Poznaniu (1767–71, 1769-71) i Wałczu (1771–74) . Losy Szczurowskiego po kasacie w 1773 zakonu jezuitów nie są znane.

Szczurowski był prawdopodobnie jednym z najbardziej aktywnych kompozytorów polskich w XVIII w. Działalność twórczą rozpoczął nie później niż w latach 30. (spośród zachowanych kompozycji Szczurowskiego wówczas musiała powstać pastorella Dziecino Boże, odnotowana w inwentarzu krakowskiej kapeli jezuickiej z ok. 1739–41, w którym wymieniono ok. 40 jego utworów). Szczurowski pisał wokalno-instrumentalne utwory religijne do tekstów liturgicznych – mszalnych i liturgii godzin –- oraz kompozycje instrumentalne (zaginione, znane z tytułów są marsze, symfonia i partita). Według aktualnego stanu wiedzy do naszych czasów przetrwało jedynie 9 kompozycji wokalno-instrumentalnych: 2 msze, nieszpory, 2 litanie, 3 koncerty kościelne z tekstem łacińskim, pastorella do tekstu w języku polskim. Zachowane utwory Szczurowskiego (łącznie z mszami) mają formę solowych lub zespołowych kantat; są zbudowane z trzech (ABA, ABA’) albo większej liczby części, skontrastowanych przede wszystkim pod względem obsady, a także tempa, metrum, tonacji i melodyki. Cechuje je znaczna różnorodność typów melodyki, co świadczy o bogatej inwencji Szczurowskiego w tym zakresie, wynika też zapewne z faktu, że utwory te powstawały na przestrzeni wielu lat, w których dokonywała się przemiana jego stylu kompozytorskiego; prawdopodobnie kompozycje bogate w solowe partie koloraturowe powstały później niż utwory skomponowane z zastosowaniem techniki koncertującej, ze znacznym udziałem krótkich odcinków melodycznych, opartych na progresjach lub snuciu motywicznym.

W warstwie rytmicznej, zwłaszcza w partiach instrumentalnych, Szczurowski stosował repetycję nut w szybkim tempie oraz rytmikę synkopowaną, często w strukturach o charakterze tanecznym: rytmy krakowiaka i mazurka oraz popularnych ówcześnie tańców włoskich (siciliany i taranteli). Szczególnie istotną rolę rytmika taneczna pełni w bożonarodzeniowej Missa Emmanuelis, w której jest jednym ze środków ludowej stylizacji (oprócz środków tonalnych, melodycznych i harmonicznych). Kompozycje Szczurowskiego charakteryzuje prosta harmonia, dominuje w nich homofonia; udział faktury polifonicznej jest znikomy. Symphonia Szczurowskiego (wymieniona w inwentarzu muzykaliów krakowskich jezuitów z ok. 1739–41 roku) jest najwcześniejszym znanym świadectwem twórczości w tym gatunku w Polsce.

Literatura: A. Chybiński Przyczynki bio- i bibliograficzne do dawnej muzyki polskiej, VI: Jacek Szczurowski, „Przegląd Muzyczny” 1929 nr 11; J.J. Dunicz Z badań nad muzyką polską XVIII wieku, cz. 2: Jacek Szczurowski, Polski Rocznik Muzykologiczny” II, 1936; W. Świerczek Katalog rękopiśmiennych zabytków muzycznych Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” t. 10, 1965; A. Wilde Twórczość Jacka Szczurowskiego, „Muzyka” 1991 nr 1; P. Podejko Katalog tematyczny rękopisów i druków muzycznych kapeli wokalno-instrumentalnej na Jasnej Górze, «Studia Claromontana» XII, Kraków 1992; D. Idaszak Grodzisk Wielkopolski. Katalog tematyczny muzykaliów, Kraków 1993; J. Kochanowicz Geneza, organizacja i działalność jezuickich burs muzycznych, w: Jezuickie bursy muzyczne w Polsce i na Litwie w XVII i XVIII wieku, «Studia i Materiały do Dziejów Jezuitów Polskich», red. A.P. Bieś i L. Grzebień, t. 7, Kraków 2002; Słownik geograficzny jezuickich burs muzycznych, w: Jezuickie bursy muzyczne w Polsce i na Litwie w XVII i XVIII wieku, «Studia i Materiały do Dziejów Jezuitów Polskich», red. A.P. Bieś i L. Grzebień, oraz 10, Kraków 2002; D. Smolarek Polonica w muzykaliach klasztoru pijarów w Podolińcu, „Muzyka” 2006 nr 4. M. Jochymczyk Jacek Szczurowski – źródła do biografii, w: Universalia et Particularia. Ars et praxis Societatis Jesu in Polonia, red. B. Bohdanowicz, T. Jeż, «Fontes Musicae in Polonia» B/III, Warszawa 2018.