Sygietyński, Antoni

Sygietyński Antoni, kryptonimy: A.S., A.W.S., Antoni S…, Antoni Syg., Gama, Gosławiec, Jeden ze słuchaczów, S., Sg, Skrzyżanowski, Sy, Was., Zdzisław Prażmowski, *5 III 1850 Gosławice (k. Łowicza), †14 VI 1923 Warszawa, polski krytyk sztuki, teatru, muzyki i literatury, pedagog i pianista. W 1868 podjął studia matematyczne na UW jako wolny słuchacz. W latach 1869–74 studiował w Instytucie Muzyki u R. Strobla (fortepian), W. Żeleńskiego (kontrapunkt) i S. Moniuszki (harmonia); podczas studiów występował sporadycznie jako pianista, w 1871 opublikował pierwsze artykuły w prasie. W latach 1875–76 uzupełniał studia muzyczne w Lipsku u S. Jadassohna i C. Reineckego. W latach 1878–82 przebywał w Paryżu, studiował estetykę i filozofię sztuki na Sorbonie oraz w Ecole des Beaux Arts, przesyłał dla warszawskiego dziennika „Nowiny” i innych czasopism („Prawda”, „Przegląd Tygodniowy”, ,,Ateneum”) korespondencje dotyczące spraw artystycznych i społeczno-politycznych. Renomę wytrawnego krytyka literackiego zyskał ogłosiwszy w latach 1881–83 w „Ateneum” cykl studiów pt. Spółczesna powieść we Francji (G. Flaubert, A. Daudet, E. Zola, bracia Goncourt). W 1880 odbył podróż do Anglii. W latach 1882–1910 prowadził średni kurs fortepianowy w Instytucie Muzyki w Warszawie. W latach 1884–87 był członkiem redakcji „Wędrowca”, w którym publikował recenzje oraz stały felieton Z wędrówki. W 1884 wydał powieść Na skałach Calvados, zaś w 1886 (wspólnie z S. Witkiewiczem) Album Maksa i Aleksandra Gierymskich. W 1888 był recenzentem muzycznym „Przeglądu Tygodniowego”, w którym ogłaszał rozprawy o utworach kompozytorów polskich, w 1889 prowadził rubrykę Ruch artystyczny w „Ateneum”. W 1891 wydał powieść Wysadzony z siodła i kilka nowel, które wraz z późniejszymi weszły do zbioru Drobiazgi (Lwów 1907, 1914). W 1896 opublikował przekład Filozofii sztuki H. Taine’a, a następnie tłumaczenie powieści H. Balzaca (Jaszczur, Poszukiwanie bezwzględności, Arcydzieło nieznane, Marany). W 1888 napisał pierwsze artykuły dla „Kuriera Warszawskiego”, w którym od 1889 był stałym recenzentem muzycznym, koncentrując się na zagadnieniach pianistyki europejskiej; w 1898 w cyklu felietonów Ptactwo przelotne oraz w artykule Kapelmistrz doskonały sformułował pierwszy w polskim piśmiennictwie zbiór teoretycznych uwag dotyczących estetyki wykonawstwa muzycznego. Szczególną uwagę poświęcał Sygietyński polskiej twórczości kompozytorskiej; w swych recenzjach oraz rozprawach krytycznych („Goplana” Żeleńskiego 1898, ,,Hrabina” Moniuszki 1898, „Halka” Moniuszki 1900) omawiał jej stan, krytykując braki warsztatowe i konserwatyzm, występował jako gorący orędownik dążeń polskich kompozytorów do pomnażania dorobku muzyki narodowej. W 1900 wskutek konfliktu z redakcją „Kuriera Warszawskiego” przeniósł się do „Gazety Polskiej”, w której funkcję recenzenta muzycznego dzielił z Ignacym Pileckim; pisał recenzje z oper oraz większe prace o muzyce współczesnej (Puccini, Wagner, Czajkowski), pod pseudonimem Gosławiec publikował cykliczny felieton pt. Porachunki, w którym ostro rozprawiał się z przejawami dekadentyzmu i aspołeczności literatury młodopolskiej.

W latach 1900–02 Antoni Sygietyński ponownie był stałym krytykiem muzycznym w „Kurierze Warszawskim”; przesyłał też korespondencje do petersburskiego „Kraju”, paryskiego „Gońca Polskiego” i pism galicyjskich: „Życia”, „Nowej Reformy”, „Kuriera Lwowskiego”. Jesienią 1901 wziął udział w pracach Komisji do Spraw Reformy Teatrów Warszawskich, ogłosił kilka memoriałów dotyczących zmian organizacji i repertuaru Teatru Wielkiego, a także wprowadzenia przedstawień operowych w języku polskim (do idei reformy opery warszawskiej powrócił w 1905). W tym samym czasie zaangażował się w prasową kampanię zmierzającą do ukrócenia rzekomo komercyjnej działalności nowo otwartej Filharmonii Warszawskiej i poprawy warunków pracy zatrudnionych tam muzyków; w następnych latach dał się poznać jako zagorzały przeciwnik dyrektora tej placówki A. Rajchmana. W latach 1904–05 pisał recenzje muzyczne w „Gońcu Porannym i Wieczornym”, a w 1906 – w „Nowej Gazecie”. W latach rewolucji był zaangażowany w ruch demokratyczny i antyrosyjski jako zwolennik narodowej demokracji. W 1906 uruchomił własny tygodnik społeczno-polityczny „Przełom”, za umieszczone w nim artykuły został aresztowany na 2 miesiące, później ukrywał się do 1908 pod pseudonimem Zdzisław Prażmowski. W tym czasie opublikował monografię Maksymilian Gierymski (Lwów 1907) oraz tłumaczenie Podróży po Włoszech H. Taine’a (Lwów 1908). W 1909 powrócił do pracy dziennikarskiej, przyjmując na rok posadę recenzenta muzycznego w dzienniku „Dzień”. Z powodu konfliktu ze środowiskiem dziennikarskim i artystycznym w 1910 wycofał się ze współpracy z większością czasopism. W 1912 bezskutecznie starał się o posadę dyrektora Biblioteki Polskiej w Rapperswilu. Lata I wojny światowej spędził w izolacji, kontaktując się z nielicznym gronem pisarzy i kompozytorów, m.in. W. Reymontem, J. Lemańskim i R. Statkowskim. W 1918 ukazało się jego ostatnie dzieło literackie – zbiór nowel Święty ogień. Po wojnie piastował przez pewien czas funkcję kierownika wydziału prasowego w komisariacie rządu.

Historycy literatury uważają Antoniego Sygietyńskiego za jednego z pierwszych w Polsce przedstawicieli naturalizmu. Trwałe znaczenie mają te jego recenzje i rozprawy krytyczne, które inicjują nowatorski nurt w polskiej krytyce literackiej i artystycznej przełomu XIX i XX w., charakteryzujący się pogłębionym sposobem spoglądania na sztukę poprzez pryzmat nowych idei światopoglądowych i teorii artystycznych. Wzorując się głównie na piśmiennictwie francuskim (H. Taine, E. Hennequin, M. Guyeau, Saint-Beuve) stworzył Antoni Sygietyński model „krytyki kompetentnej” (T. Weiss, 1971), stosującej odpowiednie dla poszczególnych dziedzin literatury i sztuki metody analizy i interpretacji. Był zwolennikiem pozytywistycznego aktywizmu, demonstrował charakterystyczne dla tego kierunku zaufanie do metod i prawd naukowych. Preferował literaturę psychologiczną, malarstwo realistyczne i muzykę opartą na wzorcach klasyczno-romantycznych. Z tego stanowiska zwalczał różne przejawy modernizmu (dekadentyzm, impresjonizm, ideę i praktykę przenikania się sztuk), toteż po 1900 oddalił się od młodego pokolenia, stając się zdeklarowanym przeciwnikiem Młodej Polski, zwłaszcza S. Przybyszewskiego. Pisma Antoniego Sygietyńskiego świadczą o jego szerokich horyzontach intelektualnych i rozległej wiedzy humanistycznej, odznaczają się walorami literackimi, nacechowane są emocjonalizmem i zacięciem polemicznym. Rozległość podejmowanej problematyki, erudycja, propagowanie kultury estetycznej, zacięcie społecznikowskie oraz odwaga polityczna uczyniły zeń czołową postać warszawskiej krytyki artystycznej na przełomie XIX i XX wieku.

Literatura: Korespondencja Antoniego Sygietyńskiego i Piotra Chmielowskiego, wyd. E. Kiernicki, Wrocław 1963; S. Jarociński Antoni Sygityński jako krytyk muzyczny, „Materiały do Studiów i Dyskusji” 1951 nr 7/8; R. Zimand Antoni Sygietyński jako krytyk artystyczny, „Materiały do Studiów i Dyskusji” 1953 nr 3/4; T. Weiss Antoni Sygietyński jako krytyk, Katowice 1965; J. Detko Antoni Sygietyński estetyk i krytyk, Warszawa 1971; E. Udalska Antoni Sygietyński – krytyk teatralny, Kraków 1974; M. Dziadek Polska krytyka muzyczna w latach 1890–1914. Koncepcje i zagadnienia, Katowice 2002, M. Dziadek Polska krytyka muzyczna w latach 1890–1914. Czasopisma i autorzy, Cieszyn 2002.