logotypes-ue_ENG

Surzyński, Józef

Biogram

Surzyński Józef, *15 III 1851 Śrem, †5 III 1919 Kościan, kompozytor, organista, dyrygent, muzykolog, ksiądz. Gry na organach i skrzypcach uczył się u ojca, organisty Franciszka Surzyńskiego, oraz w 1865 u E.F. Gäblera w Züllichau (obecnie Sulechów) i od 1870 u M. Brauna w Poznaniu. Na przełomie 1872/73 studiował historię i teorię muzyki u O. Paula w Lipsku, w latach 1874–79 filozofię i teologię w Gregorianum w Rzymie (1880 doktorat z teologii). W 1881 kształcił się pod kierunkiem M. Hallera i F. Witta (kompozycja) oraz F.X. Haberla (muzykologia) w szkole muzyki kościelnej w Ratyzbonie, gdzie poznał idee ruchu cecyliańskiego. Działał w Poznaniu jako dyrygent chóru katedralnego (1881–94), organista katedry (1881–87), organizator i prezes (1883–94) Towarzystwa św. Wojciecha, które miało swoje oddziały w Krakowie, Lwowie, Tarnowie, Przemyślu i Warszawie, redaktor czasopisma „Muzyka Kościelna” (1884–1902, od 1898 wydawane w Kościanie) oraz profesor teologii i śpiewu gregoriańskiego w seminarium duchownym (1889–94). Był też rzeczoznawcą nowo budowanych organów i działaczem Związku Towarzystw Organistowskich. Od 1894 do końca życia pracował w parafii w Kościanie; zarazem wyjeżdżał na europejskie kongresy muzyczne, m.in. dotyczące śpiewu liturgicznego muzułmanów w Palestynie (1894) i cerkiewnego w Rosji (1896). Jako dyrygent i prelegent występował także w Krakowie (1887–88), Warszawie (1904) i Lwowie (1902, 1905, 1910). Dorobek pisarski Józefa Surzyńskiego obejmuje ponad 250 artykułów (wg Katalogu… K. Winowicz). W 1903 Józef Surzyński został odznaczony przez papieża Leona XIII orderem Pro Ecclesia et Pontifice za osiągnięcia kompozytorskie.

Józef Surzyński prowadził wielostronną działalność na rzecz odnowy muzyki kościelnej w Polsce. Reaktywował chór chłopięco-męski w poznańskiej katedrze, propagował praktykę chorału gregoriańskiego i śpiewu chóralnego jako organizator, dyrygent, wydawca oraz autor licznych artykułów historycznych, recenzji i polemik, zamieszczanych w „Muzyce Kościelnej”, gdzie publikował także własne kompozycje i nowo odkryte utwory staropolskie, będące wynikiem jego archiwalnych poszukiwań, m.in. na Wawelu. Historyczne znaczenie ma seria «Monumenta Musices Sacrae in Polonia», przyjęta z uznaniem w Polsce i za granicą. Józef Surzyński publikował w niej m.in. niewydane przedtem dzieła M. Zieleńskiego, Wacława z Szamotuł, G.G. Gorczyckiego, B. Pękiela, przyczyniając się do wzrostu zainteresowania dawną muzyką polską i ratowania jej licznych zabytków. Utwory własne Józefa Surzyńskiego, inspirowane myślą cecyliańską, charakteryzują się prostą fakturą i dominacją głosów wokalnych. Większość kompozycji ma niewielkie rozmiary, tylko 14 mszy i utwory typu kantatowego są szerzej rozbudowane.

Literatura K. Winowicz Katalog tematyczny dzieł ks. Józefa Surzyńskiego, Kościan 1988, wyd. 4 uzup. Poznań 2001; A. Poliński „Monumenta Musices Sacrae in Polonia”, „Echo Muzyczne Teatralne i Artystyczne” 1886 nr 118, 119, 121, 122, 125, 126, 128; A. Chybiński Dwie msze ks. dra Józefa Surzyńskiego, „Przegląd Powszechny” 1909 t. 103; K. Winowicz Działalność Józefa Surzyńskiego w Poznaniu, «Z Dziejów Muzyki Polskiej» z. 15, Bydgoszcz 1971; K. Winowicz Ksiądz prałat dr Józef Surzyński. Życie i dzieło, Poznań 1991; K. Winowicz Słownik muzyków z Kościańskiego, Kościan 1997.

Kompozycje i prace

Kompozycje:

organowe, 45 utworów, m.in.:

Preludia op. 8, na organy, wyd. Poznań 1887 J. Leitgeber

Preludia op. 12, na organy, wyd. Poznań 1889 J. Leitgeber

Trio na 2 manuały i pedał, d-moll, wyd. „Muzyka Kościelna” 1890 nr 4

preludia, postludia, przygrywki, fugi na organy

wokalne, 66 utworów, m.in.:

3 śpiewy na obchód 200. rocznicy odsieczy Wiednia na 4 głosy męskie, sł. L. Kociałkowski, Poznań 1883 F. Chocieszyński

Missa in honorem Immaculatae Conceptionis Beatae Virginis Mariae op. 21, na 5 głosów mieszanych, wyd. Ratyzbona 1908 F. Pustet

Litaniae Lauretanae op. 29, na 4 głosy mieszane, wyd. Düsseldorf 1910 L. Schwann

liczne pieśni maryjne, hymny, antyfony, responsoria

wokalno-instrumentalne, 67 utworów, m.in.:

Missa pro defunctis op. 6, na głos i organy lub 4 głosy mieszane, wyd. „Muzyka Kościelna” 1886 nr 1–3

Missa choralis op. 10, na głos i organy, wyd. „Muzyka Kościelna” 1887 nr 1–4

Missa dominicalis op. 24, na 4 głosy mieszane i organy, wyd. „Muzyka Kościelna” 1901 nr 7–10, 1902 nr 1–2

Missa pro defunctis op. 28, na 4 głosy mieszane i organy, Düsseldorf 1910 L. Schwann

Kantata „Na pogrzeb Kościuszki” op. 32, na 4 głosy mieszane i fortepian, sł. K. Ujejski, wyd. Poznań 1917  Wielkopolski Związek Kół Śpiewaczych

Hymn Polski zmartwychwstałej na 4 głosy mieszane i fortepian/harmonium/orkiestrę, sł. J. Słowacki, wyd. 1919 Wielkopolski Związek Kół Śpiewaczych

opracowania:

ok. 50 utworów religijnych i świeckich z XVI–XIX w., z tekstami polskimi i łacińskimi

śpiewniki na 4 głosy męskie a cappella do tekstów poetów polskich, z braćmi Stefanem i Mieczysławem – Bard (55 pieśni), Menestrel (51 pieśni), wyd. Poznań 1911 i 1913 Księgarnia św. Wojciecha

 

Prace:

Krótki pogląd na historię muzyki kościelnej w Polsce, wyd. „Muzyka Kościelna” 1888 nr 3

Muzyka figuralna w kościołach polskich od XV do XVIII wieku, wyd. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” XVI, 1889

Polskie pieśni kościoła katolickiego od najdawniejszych czasów do końca XVI stulecia, wyd. Poznań 1891 J. Leitgeber

opracowania i edycje, m.in.:

«Monumenta Musices Sacrae in Polonia», 4 zeszyty, wyd. Poznań 1885–96 J. Leitgeber

Śpiewnik kościelny dla użytku parafii rzymsko-katolickich, 2 części, wyd. Poznań J. Leitgeber; cz. 1: Laudate Dominum, 1885, 3. wyd. 1906 Księgarnia św. Wojciecha, cz. 2: Śpiewajmy Panu, 1886, 2. wyd. 1907 Księgarnia św. Wojciecha

tłumaczenia, m.in.:

Magister choralis F.X. Haberla, wyd. Ratyzbona 1889 F. Pustet, 2. wyd. 1900