Stolpe, Alojzy (mł.)
Stolpe Antoni mł., *23 V 1851 Puławy, †7 IX 1872 Meran (obec. Merano, Tyrol), pianista i kompozytor, syn Edwarda. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w Puławach pod kierunkiem ojca, od 1862 kontynuował ją w klasie ojca w Instytucie Muzycznym w Warszawie; uczył się też kompozycji u A. Freyera, a w latach 1866–67 u S. Moniuszki. W 1867 ukończył studia z „wielką nagrodą” za grę na fortepianie i I nagrodą za postępy w nauce kontrapunktu. Debiutował 17 VII 1867 w Resursie Obywatelskiej w gronie nagrodzonych uczniów Instytutu Muzycznego, grając etiudę Chopina i swój Mazurek h-moll, 22 III 1868 dał pierwszy „własny” koncert w sali fabryki fortepianów A. Hoffera w Warszawie, przedstawiając 5 kompozycji: Sextuor e-moll, Ouverture in e-moll w wersji na fortepian na 4 ręce i kwintet smyczkowy, Scène dramatique, 3 pieśni w formie etiudy oraz Śpiew do sł. W. Hugo na głos z towarzyszeniem kwintetu smyczkowego. Na koncertach 11 XII 1868 i 14 V1869, z których dochód przeznaczył na studia w Berlinie, Antoni Stolpe wystąpił jako pianista i dyrygent, prezentując także swoje nowe utwory, m.in. Concert Ouverture, Hommage à Mendelssohn, Trio fortepianowe, Ave Maria, 2 pieśni, a także dzieła F. Chopina, K. Kurpińskiego, Z. Noskowskiego, F. Liszta i G. Meyerbeera; udział w tych koncertach wzięli też m.in. Z. Noskowski i śpiewaczka Józefa Turowska-Leśkiewiczowa, siostra matki Stolpego. W VI 1869 wyjechał do Berlina na studia u F. Kiela, który już 5 II 1870 uznał jego edukację za zakończoną i podkreślał w zaświadczeniu szczególny talent i postępy ucznia. Również Th. Kullak, u którego Stolpe podjął naukę gry na fortepianie w Neue Akademie der Tonkunst, wkrótce powierzył mu jedną z klas fortepianu w tej uczelni. W Berlinie Stolpe prawdopodobnie prezentował swe warszawskie kompozycje, wiadomo też, że nadal komponował i wykonywał swe nowe utwory; na popisie wyższych klas Akademii zagrał 1. cz. Sonaty d-moll na fortepian i – z profesorami tej uczelni – Trio fortepianowe c-moll Mendelssohna. W 1872 otrzymał stypendium WTM. Nawrót gruźlicy, którą odziedziczył po przodkach, zmusił go do powrotu do Warszawy; kuracje w Salzbrunn (obec. Szczawno-Zdrój na Dolnym Śląsku) i Meranie okazały się spóźnione.
Niemal wszyscy recenzenci 3 warszawskich koncertów Antoniego Stolpego i późniejsi krytycy dostrzegli jego wielki talent kompozytorski i pianistyczny; Z. Noskowski podkreślał „zupełną samodzielność i dojrzałość myśli”, W. Żeleński nazwał go „skończonym mistrzem”, A. Poliński uważał go za zdolniejszego od J. Zarębskiego i A. Rutkowskiego. Muzykę Stolpego cechuje młodzieńcza fantazja, ogromny dynamizm, ale i szacunek dla tradycji klasycznej. Miał wyczucie dramaturgii formy muzycznej, którą budował w przejrzysty sposób; często w zakończeniu utworu nawiązywał do materiału wyjściowego (np. w Wariacjach na kwartet smyczkowy). Ze swobodą asymilował cechy stylu współczesnej mu muzyki europejskiej, głównie Chopina (obie sonaty, Wariacje d-moll, etiudy, Andante As-dur), Schumanna (Allegro appassionato c-moll na fortepian i pieśni), Mendelssohna (zwł. model scherza; Trio fortepianowe, Sextuor e-moll), a także Wagnera (np. w Concert Ouverture Nr 3 in g-moll). Stosował różnorodne środki dynamizujące narrację, wykorzystując technikę wariacyjną, przetworzeniową, polifoniczną; jego utwory cechuje różnicowanie tempa i rytmiki, urozmaicona faktura (nasycanie głosów środkowych) i wirtuoz, recytatywy instrumentalne (np. słynne recytatywy wiolonczelowe w Scène dramatique); wyraźnie zarysowane tematy odznaczają się śpiewnością. W utworach kameralnych indywidualizował partie poszczególnych instrumentów, w utworach symfonicznych wprowadzał instrumentalne sola (Andante C-dur), toteż jego utwory wyróżniały się na tle powszechnego epigonizmu epoki moniuszkowskiej. Stolpe czuł się przede wszystkim symfonikiem, dowodzą tego instrumentacyjne wpisy i morfologia niektórych akordów w dziełach kameralnych (Sextuor). Jego orkiestra jest rozbudowana, zwłaszcza w grupie instrumentów dętych (np. ofiklejda w Hommage…); zachowane partytury dowodzą ogromnego pośpiechu, w jakim wykonywał swoje prace, pozwalają także uchwycić proces jego rozwoju artystycznego, który dokonał się zaledwie w ciągu 3 lat (1869–72). Był doskonałym pianistą, w latach dziecięcych posiadł umiejętności, przypisywane „cudownym dzieciom”. Po śmierci Stolpego jego muzyka została szybko zapomniana, pośmiertnie wydano tylko Sonatę d-moll na fortepian, dzieło o wybitnych walorach pianistycznych, wykonywane przez J. Wieniawskiego. Nie jest znana sonata skrzypcowa Stolpego, którą Noskowski nazwał jego najpiękniejszym dziełem. Ok. 20 utworów Stolpego można uznać za ukończone, lecz są to na ogół rękopisy pozostawione w brulionie. Wielki talent kompozytora predestynował go do wniesienia indywidualnego wkładu w obraz europejskiej muzyki XIX w., lecz przedwczesna śmierć szanse te przekreśliła.
Literatura: J. Kleczyński Ruch muzyczny, „Bluszcz” 1868 nr 51; J. Sikorski Wiadomości literackie, artystyczne i naukowe, „Gazeta Polska” 1868 nr 275; A. Münchheimer Przegląd muzyczny, „Biblioteka Warszawska” 1868 t. 2; Z. Noskowski Antoni Stolpe. Wspomnienie pośmiertne, „Tygodnik Ilustrowany” nr 249, 1872; Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Muzycznego Warszawskiego za rok 1872, Warszawa 1873; W Żeleński Przegląd muzyczny, „Kłosy” nr 520, 1875; A. Poliński Nasz świat muzykalny. Ant. S., „Kłosy” nr 1192, 1888; S. Golachowski Antoni S. Szkic biograficzny, „Muzyka Polska” 1935 nr 7 (dot. całej rodziny Stolpe); T. Bronowicz Twórczość fortepianowa Antoniego S. (1851–1872), praca magisterska, maszynopis UJ, 1953; T. Strumiłło Szkice z polskiego życia muzycznego XIX wieku, Kraków 1954; W. Terlecki Nieznane utwory symfoniczne Antoniego S., praca magisterska, maszynopis UW, 1971; A. Rutkowska Rola społeczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego i znaczenie jego działalności dla polskiej kultury muzycznej, Warszawa 1980.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Simphonie a-moll 1867, autograf partytury i wyciągu fortepianowego BJ (cz. 4., Finale Allegro, znane tylko w wyciągu fortepianowym), 2 cz. oprac. 1969–71 dla celów wykonawczych W. Terlecki, rkp. Biblioteka PWM Warszawa
Ouverture a-moll na orkiestrę, 1867, wyk. Bydgoszcz 1970, autograf partytury i wyciągu fortepianowego BJ, 1969–71 oprac. dla celów wykonawczych W. Terlecki, rkp. Biblioteka PWM Warszawa
Ouverture in e-moll [nr 1] na orkiestrę, wyk. Warszawa 22 III 1868, półautograf wersji na fortepian na 4 ręce i kwintet smyczkowy BJ
Ouverture in d-moll przed 30 VI 1868, szkic w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Uwertura nr 2 na orkiestrę, wyk. Warszawa 1869
Concert Ouverture Nr 3 in g-moll, wyk. Warszawa 14 V 1869, półautograf głosów orkiestrowych BJ, 1969–71 oprac. dla celów wykonawczych W. Terlecki, rkp. Biblioteka PWM Warszawa
Hommage à F. Mendelssohn-Bartholdy. Grande Marche pour l’orchestre par… 1868–69, wyk. Warszawa 1869, autograf partytury BJ
Fantesie [sic] pour le violoncelle. Partition d’orchestre na wiolonczelę i orkiestrę, 1868, półautograf partytury BJ, 1969–71 oprac. dla celów wykonawczych W. Terlecki, rkp. Biblioteka PWM Warszawa
Lied… na róg i orkiestrę lub fortepian, po 30 VI 1869, fragm. rkp. BJ
Andante C-dur na orkiestrę, nieukończone, autograf partytury BJ
Menuetto C-dur na orkiestrę, szkic wyciągu fortepianowego BJ
Mazur C-dur na orkiestrę, szkic (2-głosowy) w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Lied. Récit[ativo] i Cantilena na wiolonczelę i orkiestrę, szkic wyciągu fortepianowego BJ
kameralne:
Polonez As-dur na fortepian i kwintet smyczkowy, 1866, autograf partytury i kopia głosów BJ
Sextuor e-moll na fortepian, 2 skrzypiec, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1867, wyk. Warszawa 22 III 1868, cz. 1. i 2. wyk. Warszawa 20 XII 2003, Warszawa 2003 Pro Musica Camerata, rkp. partytury cz. l. i 2. BJ, fragm. 3. cz. (?), szkic w g-moll w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM, 2 cz. oprac. 1969–71 dla celów wykonawczych W. Terlecki, rkp. Biblioteka PWM Warszawa
Scène dramatique na wiolonczelę i kwintet smyczkowy, 1867, wyk. Warszawa 22 III 1868 i 2 XII 2003, Warszawa 2003 Pro Musica Camerata, autograf partytury i części głosów BJ
Kwintet smyczkowy D-dur na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę, 1868, szkice do adagia i części finałowej (fragm. fugato) w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Kwartet smyczkowy c-moll, 1866, szkic BJ
Kwartet smyczkowy a-moll przed 30 VI 1869, szkic w: w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Fuga na kwartet [smyczkowy?], przed 30 VI 1869
Wariacje na kwartet smyczkowy G-dur po 30 VI 1869, wyk. Warszawa 1872 i 2 XII 2003, Warszawa 2003 Pro Musica Camerata, odpis S. Golachowskiego (partytura) w zbiorach A. Wróbla, Warszawa
Romance. Duettino na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1866, wyk. Warszawa 13 XI 2004, autograf partytury oraz odpis S. Golachowskiego (partytura i głosy) BJ
Trio fortepianowe, wyk. Warszawa 14 V 1869, zaginione
Sonata na skrzypce i fortepian, 1872, zaginiona
na instrument solowy:
Sonate a-moll na fortepian, 1866–67, nieukończona, autograf BJ
Sonate d-moll na fortepian, 1870, wyk. Warszawa 27 V 1875, Warszawa 1876 WTM, Kraków 2. wyd. 1957 PWM, autograf BJ
Variations d-moll na fortepian, 1870, autograf BJ
kilka fug, m.in.:
Fuga G-dur na fortepian, ok. 1866, fragm. rkp. BJ
Preludium i fuga C-dur na fortepian, 1866–67, autograf BJ
Preludium i fuga c-moll na fortepian, szkic w: w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Zweistimmige Fuge e-moll na fortepian, po 30 VI 1869, nieukończona, szkic BJ
Fuga z uwertury do opery Otton Łucznik A. Münchheimera na fortepian, przed 30 VI 1869, fragm. rkp. BJ, szkic w: w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Kanon 2 motywowy C-dur na fortepian, przed 30 VI 1869, szkic w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
ok. 8 mazurków, w tym:
Mazourka G-dur na fortepian, 1866 (?), fragm. rkp. BJ
3 mazurki h-moll na fortepian: nr 1, wyk. Warszawa 17 VII 1867, autograf BJ, nr 2, fragm. rkp. BJ, nr 4 1867 (?), fragm. rkp. BJ
Allegretto nr 1 A-dur na fortepian i Allegretto nr 2 As-dur na fortepian, wyk. Warszawa 22 III 1868 jako etiudy, rkp. BJ
3 pieśni w formie etiudy na fortepian, wyk. Warszawa 1868
Etiuda na fortepian, dedykowana ojcu, 1869
Andante As-dur na fortepian, przed 30 VI 1869, autograf BJ
Allegro appassionato c-moll na fortepian, 1869, autograf BJ
Une valse B-dur na fortepian, przed 30 VI 1869, autogr. BJ
Moment musical, Variations na fortepian, 1869-1870, wyd. Kraków 2019 PWM
Caprice-étude de concert na fortepian, Fantaisie-étude na fortepian, Impromptu-étude na fortepian, Chant sans paroles na fortepian, Nocturne na fortepian, Polka na fortepian, wszystkie wymienione w katalogu utworów sporządzonym przez Antoniego Stolpego, zawierającym tytuł i obsadę, zaginione
Menuetto (przekreślone i popr. na Scherzo) C-dur, autograf BJ
Wokalno-instrumentalne:
Wyprawa, pieśń na głos i fortepian, 1866 (?), szkic BJ
O Salutaris Hostia op. 5 (przekreślone i popr. na op. 4) na 4-głosowy chór mieszany, kwintet smyczkowy i organy, dedykowane ręką Stolpego: „…Instytutowi Muzycznemu Warszawskiemu…dnia 1-go lutego 1866”, wyk. Warszawa 13 XI 2004, półautograf partytury, fragm. głosu organowego oraz partytury ręką S. Golachowskiego (jako op. 4) BJ, w katalogu utworów sporządzonym przez Antoniego Stolpego zawierającym tytuł i obsadę wymieniona ponadto wersja na mezzosopran i organy
Veni Creator op. 6, hymn na chór męski i orkiestrę, 1866, autograf partytury i szkice BJ, także wersja na chór męski, kwintet smyczkowy i organy, rkp. i autograf wyciągu fortepianowego BJ, w katalogu utworów sporządzonym przez Antoniego Stolpego, zawierającym tytuł i obsadę, wymienione ponadto 2-do Veni Creator na 4 głosy męskie a cappella
Modlitwa do Najświętszej Maryi Panny („Serdeczna Matko”) op. 4 na kontralt i organy lub fortepian, wyk. Warszawa 1866, tekst zaczerpnięty z dodatku z 1842 do Śpiewnika kościelnego M.M. Mioduszewskiego (Kraków 1838), autograf BJ
Ubóstwienie, pieśń na głos i fortepian, ok. 1867, szkic BJ
Credo na 4 głosy solowe lub chór, kwintet smyczkowy i organy, 1867, wyk. Warszawa 13 XI 2004, autograf partytury, autograf i półautograf głosów BJ, wg katalogu utworów sporządzonego przez Antoniego Stolpego, zawierającego tytuł i obsadę, pochodzi z Mszy konkursowej (z orkiestrą)
Rozstać się z tobą, pieśń na głos i fortepian, 1868 (?), fragm. rkp. BJ
Śpiew na tenor i orkiestrę, sł. V. Hugo, tłum. W. Ordon (właśc. W. Szancer), 1868, szkic BJ, także wersja na głos i fortepian, szkic w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
aria Bella Nice i mazurek Brzóska [sic], obie na mezzosopran i kwintet smyczkowy, sł. J. Czeczot, przed 30 VI 1869, wymienione w katalogu utworów sporządzonym przez Antoniego Stolpego, zawierającym tytuł i obsadę, zaginione, także wersja na głos i fortepian, rkp. BJ
Dumka, pieśń na głos i fortepian, przed 30 VI 1869, autograf w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
„Nie otwierasz? świta już” (incipit), pieśń na głos i fortepian, bez tytułu, przed 30 VI 1869, autograf w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
„.. .pełne czarów chwile”, pieśń na głos i fortepian, bez tytułu i początku, przed 30 VI 1869, fragm. autografu BJ
Ave Maria na kontralt i kwintet smyczkowy, wyk. Warszawa 14 V 1869
Ojcze nasz na chór 4-głosowy i organy, przed 30 VI 1869
Romans, sł. Th. Gautier (?) i Sonet, sł. Miron (właśc. A. Michaux), pieśni na głos i fortepian, obie po 30 VI 1869, szkic w: Album autografów Antoniego Stolpe, autograf Biblioteka PWM
Lied As-dur, pieśń na głos i fortepian, po 30 VI 1869, autograf BJ
Pater noster na 4 głosy
Valse B-dur, pieśń na głos i fortepian, bez początku, szkic BJ
Modlitwa op. 6, nieukończona, autograf BJ, być może identyczna z Hymnem do Boga Rodzicy na alt solo i organy
Instrumentacja:
Andante z sonaty cis-moll Beethovena instrumentowane przez… [op. 27 nr 2], na orkiestrę lub zespół kameralną (w oryginale Adagio)