Spitta, Philipp

Spitta Julius August Philipp, *27 XII 1841 Wechold (obecnie Hilgermissen, koło Hoya), †13 IV 1894 Berlin, niemiecki teolog, filolog klasyczny i historyk muzyki, syn Carla Johanna Philippa. Po ukończeniu szkoły w Peine, której rektor, J.H.K. Molck, uczył go prywatnie gry na fortepianie i organów oraz podstaw kompozycji, uczęszczał do gimnazjum w Hanowerze i Celle; studia teologiczne i filologiczne odbył w latach 1860–64 na uniwersytecie w Getyndze, gdzie w 1864 uzyskał stopień doktora filologii na podstawie dysertacji o budowie zdań u Tacyta (De Taciti in componendis enuntiatis ratione, cz. 1 wyd. Getynga 1866). Ponadto od 1861 prowadził studenckie stowarzyszenie śpiewacze, występował jako pianista, a także komponował. Szczególnie wpływ wywarli na niego wybitni ówcześni historycy i filolodzy klasyczni: E. Curtius i H. Sauppe. Podczas studiów za pośrednictwem J.O. Grimma nawiązał w 1864 znajomość z J. Brahmsem, z którym przez całe życie korespondował. W latach 1864–65 uczył łaciny i greki w Ritter- und Domschule w Rewalu (obecnie Tallin), prowadził też wykłady z historii muzyki w tamtejszym muzeum; korzystając ze zbiorów biblioteki w Petersburgu, kontynuował prace nad językiem Tacyta i prawdopodobnie podjął badania nad twórczością J.S. Bacha. W latach 1865–74 uczył w gimnazjum w Sondershausen, następnie osiadł w Lipsku, gdzie w 1875 wraz z dyrygentem A. Volklandem i kompozytorami H. von Herzogenbergiem i F. von Holsteinern założył Bach-Verein, stowarzyszenie powołane do wykonywania utworów wokalnych muzyki kościelnej. W tym samym roku przeniósł się na stałe do Berlina, został sekretarzem Preussische Akademie der Künste, wykładał w Königliche Hochschule der Musik oraz został profesorem na uniwersytecie, gdzie wykładał historię muzyki. Z początku lat 80. nawiązał współpracę autorską z Grove’s Dictionary of Music and Musicians (wyd. trzecie, 1883). W 1885 wraz z F. Chrysanderem i G. Adlerem założył i prowadził do 1894 „Vierteljahrsschrift für Musikwissenschaft”, jeden z pierwszych periodyków muzycznych o charakterze naukowym. Wniósł też cenny wkład w dyskusję o powołaniu podstawowej dla historii muzyki niemieckiej serii wydawniczej «Denkmäler Deutscher Tonkunst» (DDT). Mimo niezbyt sprzyjającej atmosfery, jaka otaczała go w Berlinie, gdzie spotkał się ze złym przyjęciem w kręgach muzyków i muzykografów, zapewne spowodowanym lękiem przed konkurencją (był już wówczas uznanym badaczem życia i dzieła J.S. Bacha), prowadził nadal badania i ożywioną działalność pedagogiczną. Do jego uczniów należeli m.in. J. Combarieu, O. Fleischer, M. Friedlaender, C. Krebs, A. Sandberger, R. Schwartz, M. Seiffert, E. Vogel, P. Wagner, J. Wolf. Bogata biblioteka Spitty, zawierająca pierwodruki m.in. utworów Bacha, autografy i rękopiśmienne kopie utworów z XVIII i XIX w., zbiory korespondencji, przeszła po jego śmierci częściowo do biblioteki Hochschule für Musik (od 1975 Hochschule der Künste) w Berlinie, a dużą jej część sprzedano w 1908 w Lipsku. Podczas II wojny światowej kolekcja została wywieziona z Berlina dla zabezpieczenia jej przed zniszczeniem, obecnie znajduje się w Staatsbibliothek (Preussischer Kulturbesitz) w Berlinie oraz w bibliotece uniwersytetu w Łodzi.

Działalność naukowa Spitty przypada na okres rozkwitu historyzmu i kształtowania się, opartych na interpretacji hermeneutycznej i filologicznej krytyce źródeł, podstaw metodologii nauk historycznych, w tym muzykologii jako dyscypliny uniwersyteckiej. Dorobek naukowy Spitty obejmuje liczne drobne prace, m.in. o muzyce kościelnej nurtu protestanckiego, przyczynki biograficzne, stanowiące pierwsze opracowania dotyczące twórczości różnych kompozytorów, m.in. Spontiniego, Webera, Schuberta, Schumanna czy Brahmsa, artykuły polemiczne oraz publikowane teksty wykładów i odczytów, które mają obecnie jedynie znaczenie historyczne. Największym jego osiągnięciem jest monografia J.S. Bacha, nawiązująca jeszcze do koncepcji biografistyki historycznej, tworzonej na podstawie badań działalności poszczególnych twórców, która wpisuje się w nurt wielkich monografii z początku 2. poł. XIX w., poświęconych wybitnym kompozytorom, m.in. Mozartowi (O. Jahna, 1856–59), Händlowi (F. Chrysandera, 1858–67) czy Beethovenowi (A.W. Thayera, 1866–79). Jednocześnie jednak w jego ujęciu biografii Bacha zaczyna wyraźnie ujawniać się kontekst historyczno-kulturowy, a punktem centralnym staje się dzieło kompozytora w powiązaniu z głównymi nurtami epoki, w której żył. Z uwagi na wnikliwie zarysowane tło historyczno-muzyczne i szczegółową analizę kompozycji, których znany powszechnie zasób Spitta uzupełnił i schronologizował, jego praca stanowi nadal niezbędną podstawę dla wszelkich badań nad życiem i dorobkiem twórczym jednego z najwybitniejszych kompozytorów wszech czasów. Dowodzą tego liczne wydania monografii, ukazujące się w postaci oryginalnych lub skróconych (przez W. Schmiedera), co przesądza o wartości i aktualności przyjętych tam ustaleń. Na uwagę zasługują ponadto badania Spitty ujawniające historyczne znaczenie twórczości H. Schütza. O zrozumieniu istoty nowoczesnych badań muzykologicznych świadczy też jego zainteresowanie projektami pierwszych naukowych edycji muzyki dawnej, mianowicie serią «Denkmäler Deutscher Tonkunst», zaś o autorytecie jako uczonego i pedagoga – grono uczniów, niemal całe pokolenie badaczy, którzy z początku XX w. zbudowali podstawy muzykologiczne jako nauki uniwersyteckiej i których działalność oraz dorobek stały się równocześnie podstawą dla powstania i rozwoju muzykologii w innych krajach.

Literatura: J. Schäffer Entgegnung auf Philipp Spittas Artikel „Über das Accompagnement in den Compositionen S. Bachs”, „Musikalisches Wochenblatt” VI, 1875; J. Rodenberg Nachruf auf Philipp Spitta, „Deutsche Rundschau” LXXIX, 1894; H. Reimann Philipp Spitta und seine Bach-Biographie, w: H. Reimann Musikalische Rückblicke, Berlin 1900; J. Brahms Briefwechsel, wyd. C. Krebs, t. 16, Berlin 1920, przedr. Tutzing 1974; W. Gurlitt Der Musikhistoriker Philipp Spitta, „Musik und Kirche” XIV, 1942; F. Blume Bach im Wandel der Geschichte, Kassel 1947; B. Meyer Zur Musikhistoriographie des 19. Jahrhunderts, w: Die Ausbreitung des Historismus über die Musik, red. W. Wiora, Ratyzbona 1969; Ch. Wolff From Berlin to Łódź. The Spitta Collection Resurfaces, „Notes” XLVI, 1989/90; B. Wiechert Philipp Spittas Studienjahre in Göttingen 1860 bis 1864. Eine biographische Skizze, „Göttinger Jahrbuch” XXXIX, 1991; Ch. Woff Schaffenskonzeption und Forschungsmethode. Anmerkungen zum S.-Nachlass in Łódź, „Beiträge zur Bachforschung” IX/X, 1991; U. Schilling Philipp Spitta. Leben und Wirken im Spiegel seiner Briefwechsel, Kassel 1994 (zawiera wykaz prac Spitty); B. Wiechert Philipp Spitta (1841–1894). Zum 100. Todestag des Bachbiographen, „Musik und Kirche” LXIV, 1994; W. Sandberger Das Bach-Bild Philipp Spittas. Ein Beitrag zur Geschichte der Bach-Rezeption im 19. Jahrhundert, Beihefte zum „Archiv für Musikwissenschaft” XXXIX, Stuttgart 1997; W. Sandberger Philipp Spittas und die Geburt der Wissenschaft aus dem Geiste der Philologie, w: Musikwissenschaft – eine verspätete Disziplin? Die akademische Musikforschung zwischen Fortschrittsglauben und Modernitätsverweigerung, red. A. Gerhard, Stuttgart 2000; M. Heinemann Dekonstruowanie biografii J.S. Bacha, „Muzyka” 2004 nr 4.