Spiess Stefan, *25 VII 1879 Warszawa, †20 XI 1968 Warszawa, polski mecenas sztuki i meloman. Matka, Jadwiga, śpiewaczka i pianistka (zapewne u niej Spiess uczył się gry na fortepianie), prowadziła w Warszawie salon artystyczny, w którym spotykały się największe sławy europejskich scen operowych i wielcy pianiści; m.in. dzięki jej wsparciu finansowemu w latach 1911–12 doszły do skutku koncerty kompozytorskie Szymanowskiego w Berlinie, Lipsku i Wiedniu (II Symfonia B-dur i II Sonata fortepianowa A-dur). Spiess, z wykształcenia inżynier chemii, wraz z bratem Ludwikiem odziedziczył firmę chemiczno-farmaceutyczną „Ludwik Spiess i Syn”, jednak wyuczonego zawodu nigdy nie wykonywał (przedsiębiorstwem zarządzał brat). W latach 1905–08 studiował historię sztuki w Berlinie, podróżując jednocześnie na koncerty i przedstawienia operowe po całej Europie. W latach 1904 i 1906 Spiess spotkał przelotnie K. Szymanowskiego, od 1908 datuje się bliższa ich znajomość, która przerodziła się w wieloletnią i serdeczną przyjaźń. Spiess wszedł niebawem — obok G. Fitelberga, A. Rubinsteina, P. Kochańskiego — do kręgu osób najbliższych kompozytorowi. Szymanowski dedykował mu cztery z 12 pieśni op. 17 (nr 5–8), wyd. Berlin 1910. W latach 1908–11 Spiess prawie każdą wiosnę spędzał we Włoszech, w 1911 i 1914 zaprosił kompozytora na własny koszt na dwie wyprawy na południe Włoch i na Sycylię (w 1914 dotarli na północne wybrzeże Afryki, do Biskry, Tunisu i Algieru). W latach 1910–19 Spiess odgrywał rolę powiernika Szymanowskiego, okazał się przyjacielem subtelnym, doskonale rozumiejącym skomplikowaną naturę artysty i psychologiczne determinanty jego twórczości, przyczyniając się znacznie do ułatwienia egzystencji znakomitemu twórcy. Zachowana z owego czasu obfita korespondencja stanowi unikatowe źródło do biografii Szymanowskiego.
I wojnę światową Spiess spędził kolejno w Warszawie, Moskwie i Kijowie; w 1916 dwukrotnie spotkali się z Szymanowskim w Piotrogrodzie, by odwiedzić przebywającego tam P. Kochańskiego. Po przybyciu do Warszawy w XII 1919 kompozytor zamieszkał u Spiessów na ul. Foksal, gdzie przebywał do wyruszenia w podróż zagraniczną w X 1920. W 1929 Spiess sfinansował występ chóru poznańskiego w prawykonaniu Stabat Mater Szymanowskiego w Warszawie, w latach 1929–30 na prośbę kompozytora wspomagał finansowo młodego pisarza Z. Uniłowskiego. W latach trzydziestych w salonie Spiessów pojawiło się młode pokolenie kompozytorów i wykonawców polskich, wśród nich W. Małcużyński, R. Maciejewski, S. Szpinalski, H. Sztompka (temu ostatniemu Spiess dwukrotnie finansował zagraniczne wyjazdy). Po utworzeniu w 1930 Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie Spiess wraz z matką ufundował studentom dwa stypendia. Od początku znajomości z Szymanowskim Spiess śledził osobiście w Polsce i za granicą kolejne prawykonania jego dzieł, ostatni raz przyjaciele spotkali się w Paryżu 1936 z okazji wystawienia baletu Harnasie.
Literatura: S. Spiess, W. Bacewicz Ze wspomnień melomana, Kraków 1963; K Szymanowski. Korespondencja, t. 1: 1903–1919, wyd. i oprac. T. Chylińska, Kraków 1982, poszerz. i popr. 2. wyd. 2007; T. Chylińska Stefan Spiess, Polski Słownik Biograficzny XLI/1, 2002.
