Sorge, Georg Andreas

Sorge [z’org^e] Georg Andreas, *21 III 1703 Mellenbach (Turyngia), †4 IV 1778 Lobenstein, niemiecki teoretyk muzyki, kompozytor i organista. Naukę muzyki pobierał w Mellenbach u kantora i organisty N. Waltera oraz jego zastępcy C. Tischera. W 1714 przeniósł się za Tischerem do Schney (k. Lichtenfels) i kontynuował u niego naukę gry na instrumentach klawiszowych. W 1716 powrócił do Mellenbach, gdzie studiował kompozycję u pastora J. Wintzerna. Mając 18 lat zaczął komponować utwory kościelne i kantaty. W 1721 powołany został na stanowisko dworskiego i miejskiego organisty w Lobenstein, funkcję tę pełnił do końca życia; równocześnie był nauczycielem w miejscowej szkole. Ceniony przez współczesnych jako kompozytor i pedagog był autorytetem w dziedzinie budowy organów. W 1747 Sorge został piętnastym członkiem elitarnego stowarzyszenia Korrespondierende Sozietät der Musicalischen Wissenschaften założonego przez L.Ch. Mizlera w Lipsku.

Największe znaczenie mają prace teoretyczne Sorgego, dotychczas jeszcze nie w pełni zbadane. Szczególnie zajmował się problemem temperacji muzycznej, czerpiąc inspirację z pism A. Werckmeistra; z Ch.G. Schröterem prowadził ostrą polemikę. Dla historii teorii muzyki najważniejsze są traktaty Sorgego z zakresu harmonii, przede wszystkim Vorgemach der musikalischen Composition, Compendium harmonicum oraz Anleitung zur Fantasie. Swoje poglądy dotyczące harmonii formułował Sorge niezależnie od J.Ph. Rameau, którego traktatów nie znał. Polemizował jednak z jego koncepcjami, z którymi zapoznał się poprzez prace F.W. Marpurga, zwolennika teorii Rameau. W podręczniku kompozycji Vorgemach der musikalischen Composition Sorge skoncentrował się na problemach harmonii, pomijając elementarne wiadomości o muzyce. Odrzucił m.in. przeprowadzony przez Rameau podział trójdźwięków na dwa rodzaje; zamiast tego wyróżnił pięć trias harmonica: perfecta (durowy), minus perfecta (molowy), deficiens (zmniejszony), superflua (zwiększony) oraz manca („ułomny”, np. h–dis–f). W Anleitung zur Fantasie (1767) omówił m.in. akordy i ich przewroty, dysonanse, modulacje oraz teorię afektów. Poglądy harmoniczne Sorgego były często krytykowane przez współczesnych; w 1760 dzieło Compendium harmonicum wywołało słynny spór między Sorgem a Marpurgiem. Pisma Sorgego wywarły jednak wpływ na późniejszych teoretyków, m.in. G.S. Löhleina (Clavier-Schule, 1765–81). Sorge zajmował się również problemami akustyki. W 1740 odkrył tony kombinacyjne jeszcze przed J.B. Romieu (1751) i G. Tartinim (1754), a zjawisko to opisał w 1. tomie traktatu Vorgemach (1745).

Sorge był kompozytorem bardzo płodnym, z jego twórczości zachowało się jednak niewiele utworów; listę swoich kompozycji zamieścił w traktatach Vorgemach oraz Compendium. Pisał m.in. preludia, fugi, sonaty, fantazje, toccaty, menuety na instrumenty klawiszowe; ok. 1738 u B. Schmidta w Norymberdze zostały opublikowane preludia i fugi we wszystkich tonacjach pt. Clavierübung aus 24 Praeludia durch den ganzen Circulum Modorum oraz chętnie grane do naszych czasów 3 fugi na temat „BACH”.

Literatura: M. Frisch G.A. Sorge, w ks. pam. H. Alberta, red. G. Kraft, Weimar 1954; P. Benary Die deutsche Kompositionslehre des 18. Jahrhunderts, Lipsk 1961; R. Dammann Der Musikbegriff im deutschen Barock, Kolonia 1967; G. Ebersbach G.A. Sorge, gräflich Reuss.-Plauischer Hof- und Stadtorganist sowie Lehrer und Musikgelehrter, „Archiv für Sippenforschung” XLVIII, 1982; R. Rasch Sorges Monochord, „Mens en melodie” XXXVII, 1982; J.W Bernhard The Marpurg-Sorge Controversy, „Music Theory Spectrum” XV, 1989; J. Lester Compositional Theory in the Eighteenth Century, Cambridge (Massachusetts) 1992.