Soler, Antonio

Soler [solˊer] Ramos, Antonio Francisco Javier José, zw. Padre Antonio Soler, ochrzcz. 3 XII 1729 Olot (prow. Gerona), †20 XII 1783 San Lorenzo del Escorial (k. Madrytu), hiszpański kompozytor i organista, duchowny. Od 1736 był uczniem szkoły Escolania w opactwie benedyktynów w Montserrat, gdzie kształcił się m.in. w zakresie teorii muzyki, kompozycji, gry na klawesynie i poznał hiszpańską muzykę organową, w tym J.B.J. Cabanillesa y Barrerá i J. Eliasa; w późniejszych latach uzupełniał studia u J. de Nebry i w latach 1752–57 prawdopodobnie u D. Scarlattiego. Ok. 1750 został kapelmistrzem w katedrze w Léridzie. W 1752 wstąpił do zgromadzenia hieronimitów w Eskurialu, tam do końca życia był organistą i (od 1757) kapelmistrzem. W latach 1766–83 sprawował opiekę nad uzdolnionym muzycznie księciem Gabrielem (synem Karola III). Prawdopodobnie dla księcia Gabriela skonstruował mały instrument klawiszowy, zwany afinador lub templante (nazwa dotyczy temperacji, nie zachował się żaden egzemplarz), prezentowany we Włoszech, Francji i Anglii. Soler bywał zatrudniany jako doradca w sprawach budowy organów, m.in. w Maladze (1776), współpracował również przy budowie organów w katedrze w Sewilli.

Soler należał do grona najwybitniejszych kompozytorów hiszpańskich XVIII w. Jego obfita twórczość religijna i dramatyczno-sceniczna ważna jest głównie dla hiszpańskiej kultury muzycznej, natomiast jako kompozytor licznych sonat na instrument klawiszowy (klawesyn, klawikord lub fortepian, autor nie przeprowadzał specyfikacji instrumentu) zajął Soler poczesne miejsce także w historii muzyki europejskiej, wśród przedstawicieli sonaty wczesnoklasycznej. Sonatowy dorobek Solera zwykle przedstawiany bywa na porównawczym tle, które tworzą sonaty D. Scarlattiego. W procesie krystalizacji formy sonatowej Soler nie dorównał osiągnięciom Scarlattiego; jego frazy, bogate motywicznie, regularne i grupowane symetrycznie pozostawały jednak zawsze monotematyczne. W ramach formy jednoczęściowej wprowadzał najczęściej wewnętrzny podział 2-częściowy, niekiedy rozbudowując ustęp drugi wariacyjnie. Z technicznych możliwości klawiatury korzystał w szerszym zakresie niż Scarlatti (np. używał często typowej dla okresu klasycznego appoggiatury), natomiast akompaniament opierał wielokrotnie na basie Albertiego. Posługując się stylistyką galant pisał utwory wyróżniające się bezpośredniością uczucia i pogłębieniem wyrazu, charakterystycznym dla sentymentalizmu.

Większość wokalnej twórczości Solera stanowią utwory religijne – msze, hymny, psalmy, magnifikaty, litanie, lamentacje oraz villancicos, poświęcone m.in. św. Wawrzyńcowi, patronowi Eskurialu. Do twórczości dramatycznej Solera należy 8 autos sacramentales (1756–64) oraz muzyka teatralna, m.in. do sztuk F. Lopego de Vega i P. Calderóna de la Barca. Spośród kameralnych kompozycji Solera zachowało się 6 kwintetów na kwartet smyczkowy i organy lub klawesyn, utrzymanych w formie pełnych wdzięku divertimenti oraz koncerty na 2 organy obbligato, 2–3-częściowe, o wirtuozowskim charakterze, podobnie jak kwintety reprezentujące styl galant.

W 1762 Soler opublikował traktat teoretyczny w 2 księgach pt. Llave de la modulación y antigüedades de la música; księga 1 poświęcona jest zagadnieniom modulacji (bogato zilustrowana przykładami muzycznymi), w księdze 2 autor omawia problemy związane z dawniejszą notacją muzyczną oraz technikę kanoniczną. Śmiałe koncepcje Solera, dotyczące np. modulacji (m.in. zwraca uwagę na możliwość wielostronnych powiązań w obrębie pokrewieństw tonacyjnych), które w pełni akceptował J. de Nebra, spowodowały krytyczną polemikę, szczególnie ze strony A. Roela del Río. Toczony spór zamknął Soler, publikując w 1766 Carta escrita a un amigo.

Literatura: J. Nin The Bi-Centenary of A. Soler, „The Chesterian” XI, 1929–30; M.S. Kastner Algunas cartas del P. A. Soler dirigidas al P. Giambattista Martini,, Anuario musical” XII, 1957; W.S. Newman The Sonata in the Classic Era, Chapel Hill 1963, zrewid. 2. wyd, 1972; S. Rubio Musica del P. A. Soler que se conserva en el Monasterio de El Escorial, „Tesoro sacro musical” LV, 1972 (zawiera Versos para „Te Deum ”); S. Rubio El Padre Soler, compositor de música vocal, „Tesoro sacro musical” LVI, 1973 (zawiera Stabat Mater); F. Marvin A. Soler, „The Consort” XXXIX, 1983; P. Capdepón Verdú El padre A. Soler y el cultivo del villancico en El Escorial, San Lorenzo del Escorial 1993; P. Capdepón Verdú Die Villancicos des Padre A. Soler, Frankfurt n. Menem 1994; G.T. Hollis „El diablo vestido de fraile”. Some Unpublished Correspondence of Padre Soler, w: Music in Spain during the Eighteenth Century, red. M. Boyd i J.J. Carreras, Cambridge 1998; P. Capdepón Verdú El padre A. Soler (1729–1783). Biografía y oba musical, Olot 2000.