Logotypy UE

Sobieska, Jadwiga

Biogram i literatura

Sobieska Jadwiga, z d. Pietruszyńska, *14 X 1909 Warszawa, †5 XII 1995 Warszawa, polska etnomuzykolog. Studiowała historię sztuki na UW i grę na skrzypcach w konserwatorium w Warszawie, w latach 1929–35 muzykologię na Uniwersytecie Poznańskim u Ł. Kamieńskiego. Od 1930 do 1939 uczestniczyła w nagraniach folkloru w Wielkopolsce i na Mazowszu. W 1934 przeprowadziła badania nad muzyką instrumentalną Wielkopolski (235 dudziarzy i koźlarzy) i została asystentem w Regionalnym Archiwum Fonograficznym przy Zakładzie Muzykologii Uniwersytetu Poznańskiego. W 1935 pracowała w redakcji „Muzyki Polskiej”, od 1936 w gimnazjum urszulanek w Poznaniu. W latach 1945–49 działała w Poznaniu, odtwarzając (wraz z M. Sobieskim) zniszczone podczas wojny zbiory dźwiękowe Wielkopolski. Od 1947 do 1969 pracowała w Państwowym Instytucie Sztuki (od 1959 IS PAN), w latach 1950–54 prowadziła Ogólnopolską Akcję Zbierania Folkloru Muzycznego (nagrano wówczas 50000 pieśni i melodii instrumentalnych). Od czasu studiów na uniwersytecie J. i M. Sobiescy pracowali wspólnie, w 1936 zawarli związek małżeński, w 1954 przenieśli się do Warszawy.

Podwaliny badań empirycznych folkloru polskiego zostały stworzone przez Ł. Kamieńskiego oraz A. Chybińskiego, Sobieska była jednak pierwszym muzykologiem całkowicie skupionym na polskim folklorze muzycznym i etnomuzykologiem, dla którego fonogram stał się źródłem do analiz muzyki ludowej. Zwróciła szczególną uwagę na praktykę wykonawczą; zagadnienia transkrypcji omawiała w kontekście tworzenia zbioru zapisów nutowych na podstawie nagrań. Przedstawiała możliwości dokładnego badania np. tempa rubato, wielogłosowości (diafonia w Pieninach), związków melodyki instrumentalnej z wokalną, wreszcie specyfiki metrorytmicznej wielkopolskiego tańca wiwat. Jej monografia Dudy wielkopolskie (1936) należy do najważniejszych polskich prac instrumentologicznych z lat międzywojennych. Po 1945 Sobieska kontynuowała badania nad instrumentami muzycznymi, odnalazła egzemplarze unikatowych instrumentów (mazanki, kozioł ślubny). W antologii pieśni wielkopolskich (1957) położyła nacisk także na ugrupowania wariantów pieśni, a w studiach nad zwyczajami dorocznymi Wielkopolski (1972) zestawiła faktografię historyczną ze współczesnymi nagraniami oraz przedstawiła tablice synoptyczne poszczególnych wątków. Dużą wagę przykładała do charakterystyki wykonawców; jej teksty o funkcjonowaniu folkloru świadczą o trafnej obserwacji i żywej więzi z badanym środowiskiem.

Artykuły chopinologiczne J. i M. Sobieskich (1959,1960) koncentrują się wokół ludowej sztuki wykonawczej i możliwości ilustrowania analiz historyczno-stylistycznych transkrypcjami nagrań muzyków ludowych. W studium o tempie rubato autorzy dopatrują się związku tej właściwości wykonawczej z psychiką muzyków i śpiewaków, lecz ujmują tempo rubato także na tle teorii muzyki, proponując rodzaj algorytmu (10 warunków występowania tempa rubato w muzyce ludowej). W artykule na temat cytatu ludowego u Chopina Sobieska dowodzi, iż nawiązania kompozytora były fragmentaryczne lub miały charakter syntetyczny. Obok monografii zwyczajów dorocznych Wielkopolski i podręcznika folkloru muzycznego Sobieska opublikowała 65 art. (w tym 31 z M. Sobieskim) i 5 antologii (1 z M. Sobieskim) pieśni i muzyki instrumentalnej, głównie z Wielkopolski. Współpracując z Akademią Muzyczną i Polskimi Nagraniami, w 1976 wydała album Grajcie dudy, grajcie basy (2 płyty), w 1983 album kapeli rodziny Sowów z Rzeszowskiego (2 płyty). Od lat 70. współkształtowała ruch ochrony tradycyjnej muzyki ludowej w Polsce.

Literatura: L. Bielawski Działalność Jadwigi i Mariana Sobieskich na polu dokumentacji i badań polskiej muzyki ludowej, w: Jadwiga i Marian Sobiescy Polska muzyka ludowa i jej problemy, red. L. Bielawski, Kraków 1973; P. Dahlig Jadwiga Sobieska (14 X 1909–5 XII 1995) — nestorka etnomuzykologii polskiej, „Twórczość Ludowa” XIII, 1998 (zawiera wykaz prac); E. Dahlig Jadwiga i Marian Sobiescy, w: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. 1949–1999, red. E. Krasiński i in., Warszawa 2000.

Prace

Dudy wielkopolskie, pod nazwiskiem J. Pietruszyńska, Poznań 1936

Szlakiem kozła lubuskiego, z M. Sobieskim, Kraków 1954

Wielkopolskie śpiewki ludowe, Kraków 1957

Ze studiów nad folklorem muzycznym Wielkopolski, Kraków 1972

Polski folklor muzyczny, 2 cz., Warszawa 1982 (cz. 1: materiały do nauczania, cz. 2: przykłady muzyczne)

artykuły:

artykuły w „Polskiej Sztuce Ludowej”: Wielkopolskie siesieńki, 1948 nr 1, Chłonność muzyczna naszego ludu, 1949 nr 7/8, Mistrz i uczniowie (o T. Śliwie), 1970 nr 3/4

artykuły w „Muzyce”: Folklor muzyczny w Rzeszowskiem i Lubelskiem, 1951 nr 5/6, Problem cytatu u Chopina, 1959 nr 4, Transkrypcja muzyczna dokumentalnych nagrań polskiego folkloru, 1964 nr 3/4, Uwagi o ewolucji folkloru muzycznego w ostatnim dwudziestoleciu, 1966 nr 2, Na marginesie wystawy Polskie Instrumenty Muzyczne, 1967 nr 2

Pieśni z powiatu płockiego, „Literatura Ludowa” V, 1961

Wielkopolski obrzęd topienia „śmiercichy”, „Etnografia Polska” VIII, 1964

Folklor muzyczny, w: Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3, red. J. Burszta, Poznań 1967

Folklor muzyczny w praktyce i nauce, w: Polska współczesna kultura muzyczna 1944–1964, red. E. Dziębowska, Kraków 1968

Teksty muzyczne, w: Z pieśnią i karabinem. Pieśni partyzanckie i okupacyjne z lat 1939–1945, red. S. Świrko, Warszawa 1971

posłowie, w: F. Kotula Muzykanty, Warszawa 1979

Kazimierskie święto folkloru, w: Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym 1967–1987, Lublin 1989

wstęp i komentarz, w: J. Bzdęga Biskupianie, Warszawa 1992 (reprint wydania w Kościanie 1936)

posłowie (z 1988) i transkrypcje muzyczne, w: Wesele Biskupiańskie, red. A. Bogucka, Gostyń 1992 (na podstawie książki Biskupianie J. Bzdęgi, zob. wyżej)

wspólnie z M. Sobieskim:

Pieśń ludowa i jej problemy, „Poradnik Muzyczny” 1947 nr 1–3, 6–10, 1948 nr 1, 3–4, 8/9, 11, 1949 nr 1–3

Zagadnienie muzyki ludowej w Polsce, „Ruch Muzyczny” 1948 nr 2

Pieśń i muzyka ludowa Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej w świetle dotychczasowych badań, „Polska Sztuka Ludowa” 1950 nr 1–6

Instrukcja w sprawie zbierania polskiej pieśni i muzyki ludowej, „Muzyka” 1950 nr 2

Wielkopolskie wiwaty, w: Księga pamiątkowa ku czci prof. A. Chybińskiego, Kraków 1950

Diafonia w Pieninach, „Muzyka” 1952 nr 9/10

Polski folklor muzyczny. Charakter przemian w polskiej muzyce ludowej w okresie 10-lecia, w: Kultura muzyczna Polski Ludowej 1944–1955, red. J.M. Chybiński i Z. Lissa, Kraków 1957

Tempo rubato u Chopina i w polskiej muzyce ludowej, „Muzyka” 1960 nr 3, także w The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963

J. i M. Sobiescy Polska muzyka ludowa i jej problemy, wybór prac, red. L. Bielawski, Kraków 1973