Smits van Waesberghe [~ w’asberge] Joseph Maria Antonius Franciscus, *18 IV 1901 Breda, †9 X 1986 Amsterdam, holenderski muzykolog, Societas Jesu. Po nauce w seminarium duchownym, złożeniu ślubów zakonnych i otrzymaniu święceń kapłańskich w latach 1922–26 studiował filozofię i w latach 1930–35 teologię, jednocześnie uczył się muzyki pod kierunkiem L. van Tuldera, J. Winnubsta (organy), M. Monnikendama (kompozycja) i C. Huygensa (muzyka religijna). W latach 1935–43 kierował nauką muzyki w kolegiach jezuickich w Nijmegen i Amsterdamie, a także wykładał chorał gregoriański, pedagogikę muzyczną i dyrygował chórem chorałowym w konserwatorium w Rotterdamie (1939–43), następnie w Amsterdamie (1944–66). W latach 1947–72 wykładał historię i teorię muzyki średniowiecznej na uniwersytecie w Amsterdamie, gdzie w 1957, po otrzymaniu stanowiska profesora, został dyrektorem zorganizowanego przez siebie instytutu muzyki średniowiecznej. Dzięki intensywnie prowadzonej działalności naukowej, edytorskiej i naukowo-organizacyjnej zyskał ogromny autorytet w dziedzinie nauki o muzyce i kulturze muzycznej wieków średnich; pełnił liczne funkcje kierownicze i administracyjne w komisjach, towarzystwach i organizacjach muzykologicznych. Był redaktorem naczelnym serii «Corpus Scriptorum de Musica» (od 1950), a także wydawcą „Gregoriusblad” i założonych przez siebie serii «Musicologica Medii Aevi» (od 1957) i «Divitiae Musicae Artis» (od 1975). Otrzymał tytuł doktora honoris causa Pontificio Istituto di Musica Sacra w Rzymie (1953) oraz wiele wysokich odznaczeń państwowych.
Smits van Waesberghe był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli mediewistyki muzycznej, działających w XX w. Jego bogata spuścizna naukowa (blisko 400 pozycji bibliograficznych) ukazuje niezwykle szeroki zakres zainteresowań badawczych. Są to prace z dziedziny historii muzyki, zwłaszcza okresu średniowiecza, liturgii i muzyki religijnej kościoła katolickiego, hymnologii i pieśni świeckich, dramatu liturgicznego, antycznej i średniowiecznej teorii muzyki, paleografii muzycznej, organologii, a także pedagogiki i historii wychowania muzycznego. Zajmował się też problematyką rytmu biologicznego oraz teorią oddziaływania melodii na psychikę człowieka. Trwałe miejsce w historii badań nad kulturą muzyki średniowiecza zyskały jego prace o monodii liturgicznej, a zwłaszcza edycje średniowiecznych traktatów teoretyczno-muzycznych.
Literatura: Organicae voces, ks. pamiątkowa Josepha Smitsa van Waesberghe, red. P. Fischer, Amsterdam 1963 (zawiera spis prac); Dia-pason. De omnibus. Ausgewählte Aufsätze von Joseph Smits van Waesberghe, ks. pamiątkowa, red. C.J. Maas i M.U. Schouten-Glass, Buren 1976 (zawiera spis prac); M. Huglo Joseph Smits van Waesberghe (1901–1986), „Revue de Musicologie” LXXII, 1986; R. Bragard Joseph Smits van Waesberghe et les „Divitiae Musicae Artis”, „Revue Belge de Musicologie” XLI, 1987; C. Meyer La tradition du „Micrologus” de Guy d’Arezzo. Une contribution à l’histoire de la réception du texte, „Revue de Musicologie” LXXXIII, 1997.
Muziekgeschiedenis der middeleeuwen, 2 t., Tilburg 1936, 1942
Klokken en klokkengieten in de middeleeuwen, Tilburg 1937, przekł. angielski poszerz. Cymbala. Bells in the Middle Ages, «Musicological Studies and Documents» I, Rzym 1951
Muziek en drama in de middeleeuwen, Amsterdam 1942, 2. wyd. 1954
School en muziek in de middeleeuwen, Amsterdam 1949
Melodieleer, Amsterdam 1950, przekł. angielski A Textbook of Melody. A Course in Functional Melodie Analysis, [Rzym] 1955
The Theory of Music from the Carolingian Era up to 1400, t. 1: Descriptive Catalogue of Manuscripts, z P. Fischerem i C.J. Maasem, Monachium 1961 (Répertoire International des Sources Musicales B III/l)
Musikerziehung. Lehre und Theorie der Musik im Mittelalter, «Musikgeschichte in Bildern» III/3, red. H. Besseler, Lipsk 1969
De muzische mens. Zijn motoriek, Amsterdam 1971
Het biologisch-muzisch ritme, z H. Adema, Amsterdam 1983
De uitzonderlijke plaats van de Ars Musica in de ontwikkeling der wetenschappen gedurende de eeuw der Karolingers, Haga 1947, przekł. francuski La place exceptionnelle de l’Ars Musica dans le développement des sciences au siècle des Carolingiens, „Revue grégorienne” XXXI, 1952
The Musical Notation of Guido of Arezzo, „Musica Disciplina” V, 1951
Guido of Arezzo and Musical Improvisation, „Musica Disciplina” V, 1951
John of Afflighem or John Cotton?, „Musica Disciplina” VI, 1952
A Dutch Easter Play, „Musica Disciplina” VII, 1953
De melodieën van Hendrik van Veldekes liederen, «Musicologica Medii Aevi» II, Amsterdam 1958
Zur ursprünglichen Vortragsweise der Prosulen, Sequenzen und Organa, w ks. kongresu w Kolonii 1958, red. G. Abraham i in., Kassel 1959
Die Melodie der Hymne „Puer nobis nascitur”, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XLIII, 1959
Die Imitation der Sequenztechnik in den Hosanna-Prosulen, w ks. pamiątkowej K.G. Fellerera, red. H. Hüschen, Ratyzbona 1962
Das gegenwärtige Geschichtsbild der mittelalterlichen Musik, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XLVI–LVIII/LIX, 1962–1974/75
Singen und Dirigieren der mehrstimmigen Musik im Mittelalter. Was Miniaturen uns hierüber lehren, w ks. pamiątkowej R. Crozeta, red. P.G. Gallais i Y.-J. Riou, Poitiers 1966
Einleitung zu einer Kausalitätserklärung der Evolution der Kirchenmusik im Mittelalter (von etwa 800 bis 1400), „Archiv für Musikwissenschaft” XXVI, 1969
Neue Kompositionen des Johannes von Metz (um 975), Hucbald von St. Amand und Sigebert von Gembloux?, w: Speculum musicae artis, ks. pamiątkowej H. Husmanna, red. H. Becker i R. Gerlach, Monachium 1970
Studien über das Lesen (pronuntiare), das Zitieren und über die Herausgabe lateinischer musiktheoretischer Traktate (9.–16. Jahrhundert), „Archiv für Musikwissenschaft” XXVIII–XXIX, 1971–72
Einige Regeln der lateinischen rhythmischen Prosa in mittelalterlichen Traktaten, w: Musicae scientiae collectanea, ks. pamiątkowej K.G. Fellerera, red. H. Hüschen, Kolonia 1973
Gedanken über den inneren Traditionsprozessin der Geschichte der Musik des Mittelalters, w: Studien zur Tradition in der Musik, ks. pamiątkowej K. von Fischera, red. H.H. Eggebrecht i M. Lütolf, Monachium 1973
Dom Guido von Arezzo, Dom A. Mocquereau, Dom E. Cardine und das Problem des authentischen Vortrags des gregorianischen Chorals, w: Ut mens concordet voci, ks. pamiątkowej E. Cardine’a, red. J.B. Göschl, St. Ottilien 1980
De Ars rhetorica, toegepast in een muziektraktaat van Adelbold van Utrecht, „Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muzieksechiedenis” XXXII, 1982
wydania:
Johannes Affligemensis. De musica cum tonario, «Corpus Scriptorium de Musica» I, Rzym 1950
Aribonis. De musica, «Corpus Scriptorium de Musica» II, Rzym 1951
Guidonis Aretini. Micrologus, «Corpus Scriptorium de Musica» IV, Rzym 1955
Expositiones in Micrologum Guidonis Aretini, «Musicologica Medii Aevi» I, Amsterdam 1957
Herbeni Traiectensis. De natura cantus ac miraculis vocis, «Beiträge zur Rheinischen Musikgeschichte» XXII, Kolonia 1957
De numero tonorum litterae episcopi A. ad coepiscopum E. missae ac Commentum super tonos episcopi E. (ad 1000), w «Divitiae Musicae Artis» seria A, Buren I, 1975
Tres tractatuli Guidonis Aretini. [1] Guidonis „Prologus in antiphonarium”, w «Divitiae Musicae Artis» seria A, Buren III, 1975
Musica Domini Heinrici Augustensis magistri, w: «Divitiae Musicae Artis» seria A, Buren VII, 1977
Bernonis Augiensis abbatis de arte musica disputationes traditae, w: «Divitiae Musicae Artis» seria A, Buren VI, 1978–79
Codex Oxoniensis Bibi. Bodl. Rawl. c. 270, w: «Divitiae Musicae Artis» seria A, Buren X, 1979–80
Adalboldi episcopi Ultrajectensis Epistola cum tractatu de musica instrumentali humanaque ac mundana, w: «Divitiae Musicae Artis» seria A, Buren II, 1981
Guidonis Aretini „Regulae rhythmicae”, z E. Vetterem, IV, 1985
Jacobi Leodiensis. Tractatus de consonantiis musicalibus, z E. Vetterem i E. Visserem, IXa, 1988
Tractatus de intonatione tonorum. Compendium de musica, z E. Vetterem i E. Visserem, IXa, 1988
Het grote Herodesspel, of Driekoningenspel van Munsterbilzen, «Limburgense Dokumenten» II/1, Hasselt 1987
