Škroup, František

Škroup [szkroup], Schkroup, Skraup, František Jan, *3 VI 1801 Osice (k. Hradca Králové), †7 II 1862 Rotterdam, czeski kompozytor i dyrygent. Pochodził z rodziny muzyków; kompozytorami byli: jego ojciec Dominik Škroup (1766–1830) oraz bracia Ignác (1807–1889) i Jan Nepomuk (1811–1892), twórca m.in, opery Švédové v Praze (wyst. Praga 1867). Škroup uczył się muzyki początkowo u ojca, od 1812 był chórzystą w Pradze, następnie w Hradcu Králové, gdzie ponadto był uczniem F. Volkerta. Od 1822 studiował prawo na uniwersytecie w Pradze i brał udział w organizacji amatorskich przedstawień operowych dla czeskiej publiczności, zainicjowanych w XII 1823 w niemieckim Teatrze Stanowym (Stavovské Divadlo, obec. Tylovo Divadlo). Dla sceny tej napisał w 1826 śpiewogrę Dráteník do czeskiego libretta J.K. Chmelenskiego, uważaną za pierwszą czeską operę. Jej premiera, w której Škroup wystąpił w roli tytułowej, otworzyła mu drogę do stanowiska drugiego kapelmistrza w Teatrze Stanowym (1827). W 1828 skomponował pierwszą czeską operę historyczną (Oldřich a Božena), 1835 – kolejną (Libušin sňatek), obie we współpracy z Chmelenskim, z którym ponadto współredagował pierwsze czeskie czasopismo muzyczne „Věnec ze zpěvů vlasteneckých…” (1835–39).  Škroup już wówczas słynął jako twórca pieśni Kde domov můj?, którą po raz pierwszy śpiewał K. Strakatý 21 XII 1834 na premierze sztuki J.K. Tyla Fidlovačka z muzyką Škroupa, a która wkrótce stała się narodowym hymnem czeskim (oficjalnie od 1918). W 1837 Škroup został pierwszym kapelmistrzem Teatru Stanowego. Wprowadził do repertuaru opery C.W Glucka, W.A. Mozarta i L. van Beethovena, a nadto F. Halévy’ego, A. Lortzinga, H. Marschnera, G. Meyerbeera, L. Spohra i G. Verdiego, prowadził też praskie premiery oper R. Wagnera (Tannhäuser, 1854, Lohengrin i Holender tułacz, 1856). W 1849 dokonał prawykonania pierwszej symfonicznej kompozycji B. Smetany – Uwertury uroczystej op. 4. Wskutek konfliktu z dyrektorem J.A. Stögerem podał się w 1857 do dymisji. W 1860 objął stanowisko kapelmistrza opery w Rotterdamie. Wiosną 1861 wizytę złożył mu B. Smetana, w tymże roku opera Škroupa Der Meergeuse odniosła w Rotterdamie wielki sukces; jego śmierć zniweczyła plany wystawienia ostatniej opery – Columbus.

Škroup był najwybitn. kompozytorem czeskim 1. połowy XIX w., ale w historii muzyki funkcjonuje wyłącznie jako autor pierwszej czeskiej opery oraz pieśni Kde domov můj?, która stała się czeskim hymnem narodowym. W rzeczywistości opery z czeskim tekstem i o czeskiej tematyce pisano już w XVIII w. (m.in. F.V. Miča), zaś istota dokonań Škroupa polega na wprowadzeniu czeskich oper do repertuaru jedynej wówczas stałej sceny muzycznej w Pradze, jaką był niemiecki Teatr Stanowy, udostępniany czeskiej publiczności wyłącznie w niedzielne przedpołudnia. Drugą istotną okolicznością był fakt, że Škroup starał się uchwycić w swych utworach scenicznych naturę czeskiej muzyki narodowej; ich spontaniczne przyjęcie przez publiczność dowodzi trafności tych starań. W sukcesie wczesnych dzieł Škroupa niewątpliwy udział miał J.K. Chmelenský, prawnik, literat i krytyk muzyczny; publikacja zbioru czeskich pieśni patriotycznych w czasopiśmie „Věnec ze zpěvů vlasteneckých…”, dokonana przez ten artystyczny tandem, miała ogromne znaczenie dla umocnienia świadomości narodowej Czechów, zwłaszcza wobec powszechnej w społeczeństwie czeskim znajomości zapisu nutowego. Wielką wagę miało podjęcie przez Škroupa wątków mitycznej historii Czech w ramach wielkiej formy operowej (Oldřich a Božena) ; w operze Libušin sňatek sięgnął do legendy o początkach dynastii Przemyślidów, zaś w późniejszym Drahomírze – do okoliczności chrztu Czech, wskazując tym samym drogę Smetanie (Libusza) i Dvořakowi (Święta Ludmiła). Po śmierci Chmelenskiego (1839) Škroup nie znalazł współpracownika zdolnego tworzyć czeskie libretta i odtąd pisał opery do niemieckich tekstów, lecz o czeskiej (Drahomíra) lub patriotycznej (Der Meergeuse) tematyce. Premiera tego ostatniego
dzieła (1851) przyniosła Škroupowi duży sukces, ale zarazem ujawniła rozdźwięk pomiędzy lansowaną przez konserwatywne skrzydło czeskiego stronnictwa narodowego koncepcją muzyki narodowej jako wiązanki popularnych melodii, uchodzących za ludowe, a własnymi ambicjami artystycznymi Škroupa. Z tego względu najwybitniejsze jego dzieło, opera Columbus, wykazująca formalne związki z gatunkiem francuskiej grand opéra, nie została nigdy przetłumaczona na język czeski (czego domagał się już Smetana) i nie weszła do czeskiego repertuaru. Obecny stan badań nie pozwala na
bliższe określenie właściwości stylistycznych oraz artystycznej wartości dzieł Škroupa, a tym samym na usytuowanie jego postaci w dziejach muzyki czeskiej XIX wieku.

Literatura: J.B. Pešek František Škroup, Praga 1901; J. Plavec František Škroup, Praga 1941; J. Tyrrell Czech Opera, Cambridge 1988.