Scribe [skrib] Auguste Eugène, *24 XII 1791 Paryż, †20 II 1861 Paryż, francuski dramaturg i librecista. Kształcił się w zawodzie prawnika, ale już w czasie studiów pisywał wodewile we współpracy z G. Delavigne’em dla Théâtre des Variétés oraz Théâtre du Vaudeville. W 1813 powstało jego pierwsze libretto do opery komicznej La chambre à coucher z muzyką L. Guénée. W 1817 Scribe zawarł wieloletni kontrakt z jednym z drugorzędnych teatrów Gymnase-Dramatique, dla którego napisał liczne wodewile, często we współpracy z innymi autorami. Jednocześnie realizował zamówienia składane mu przez renomowane teatry Paryża, m.in. Théâtre Français i Opéra-Comique; współpracę z Opéra de Paris rozpoczął w 1823 od scenariusza do baletu-pantomimy La somnambule (muzyka F. Hérold). Rozgłos zapewniło mu 5-aktowe libretto La muette de Portici napisane z Delavigne’em i wystawione w 1828 z muzyką D.F. Aubera; sukcesy przyniosły także dalsze dzieła pisane dla tego kompozytora (łącznie 37 librett, m.in. Le maçon, La fiancée, Fra Diavolo, Gustave III ou Le bal masqué, Le domino noir, La part du diable, L’ambassadrice, Haydée, Les diamants de la couronne), dla G. Meyerbeera (Robert le diable, Les Huguenots, Ein Feldlager in Schlesien, Le prophète, L’étoile du Nord, L’Africaine), J. Halévy’ego (La Juive, Guido et Ginevra), F. Hérolda (La médecine sans médecin), G. Rossiniego (Le comte Ory), G. Donizettiego (La favorite), G. Verdiego (Les vespres siciliennes) i Ch. Gounoda (La nonne sanglante). Współpracował też z J. Offenbachem i ponad 30 innymi twórcami, jak C. de Carafa, A.-L. Clapisson, J. Mazas, G.L. Duprez czy V. Massé. Po przekłady librett Scribe’a chętnie sięgali też polscy kompozytorzy w XIX w., m.in. J. Damse (Ambasador, Niema sierota, Kotka przemieniona w kobietę, Cecylia), W. Kratzer (Wujaszek z Ukrainy, Pierwsza miłość, Małżeństwo chybione, Teobald), A. Listowski (Terenia, Szpital wariatów), S. Moniuszko (Bettly). Scribe wyróżniony został w 1827 orderem Legii Honorowej, a w 1836 wybrany członkiem Académie Française.
Scribe należał do najwybitniejszych librecistów 1. połowy XIX w. Początkowo jego specjalnością był wodewil, rodzaj muzycznej komedii charakterystycznej dla okresu Restauracji, uprawiany jako antidotum na przesadny emocjonalizm i wybujałą fantastykę dramatu romantycznego. Napisał ok. 250 utworów tego rodzaju, osadzając niezmiennie akcję dramatyczną we współczesnych realiach; jego libretta cechuje zręcznie przeprowadzona intryga, zaskakujące zwroty akcji oraz muzyczne wstawki, tzw. timbres, będące najczęściej zapożyczeniami z powszechnie znanych oper. Z doświadczeń zdobytych przy pisaniu wodewilów korzystał Scribe przy konstruowaniu librett oper komicznych; posiadał umiejętność tworzenia interesujących sytuacji dramatycznych, konfliktów emocjonalnych, a jednocześnie tekstów, które sprzyjały rozwojowi frazy muzycznej, zwłaszcza w partiach solowych. Pomysły na libretta czerpał Scribe z powieści, wydarzeń historycznych, z własnych sztuk teatralnych, głównie wodewilów, nie podejmował się natomiast poprawiania już istniejących librett innych autorów; pisał także libretta do wcześniej skomponowanej muzyki (np. Aubera). Zachowane rękopisy (Bibliothèque Nationale w Paryżu) potwierdzają relacje kompozytorów (m.in. A. Adama czy Meyerbeera), że Scribe miał zwyczaj poprawiać swoje teksty do ostatniej chwili, czasami wprowadzał zmiany nawet na próbie generalnej. W gatunku grand opéra doprowadził Scribe do przełomu, zastępując tematykę mitologiczną wątkami nawiązującymi do historii średniowiecznej; kanwą libretta niejednokrotnie czynił konflikty na tle religijnym (Les Huguenots, La Juive). Zasadą stało się przeplatanie scen przedstawiających wydarzenia historyczne wątkami fikcyjnymi, najczęściej o tematyce miłosnej; ważną rolę wyznaczał scenom zbiorowym (ceremonie dworskie, uroczyste pochody, uliczne zbiegowiska, biesiady, sceny walki), nie stronił też od modnej wówczas egzotyki (Afrykanka, Le sultan Saladin). Scribe tak konstruował akcję dramatyczną, aby pobudzać aktywność również pozostałych współtwórców dramatu muzycznego: reżysera, scenografa, twórcę kostiumów, choreografa.
Libretta Scribe’a odegrały niewątpliwie historyczną rolę w dziejach opery, już jednak w XIX w. zaczęto zarzucać ich autorowi (Th. Gautier, Th. de Banville, V. Hugo), że z powodu zaspokajania oczekiwań mieszczańskiej publiczności cechowały się nadmierną widowiskowością, a jednocześnie ubóstwem w sferze myśli, poezji, analizy historycznych zagadnień (pojęcie „théâtre vide”). Pogląd ten utrzymuje się właściwie do dzisiaj, nie dotyczy jednak kilku najwybitniejszych dzieł Scribe’a — Niemej z Portici (niespotykany pomysł, aby główną, wybitnie dramatyczną rolę w operze powierzyć tancerce), Fra Diavolo, Żydówka, Robert Diabeł.
Literatura: E. Legouvé Conférence des matinées littéraires Eugène Scribe, Paryż 1874; H. Blaze de Bury Scribe et Auber, „Revue des deux mondes”, XXXV, 1879; K. Pendle Scribe and the French Opera of the Nineteenth Century, Ann Arbor 1979; N. Miller Grosse Oper als Historiengemälde. Überlegungen der Zusammenarbeit von Eugène Scribe und Giacomo Meyerbeer, w: Oper und Operntext, red. M. Fischer, Heidelberg 1985; J.F. Fulcher The Nation’s Image. French Grand Opera as Politics and Politicized Art, Cambridge 1987; H. Schneider, N. Wild La muette de Portici. Kritische Ausgabe und Dokumentierungder ersten Inszenierung, Tybinga 1993; Correspondance d’Eugène Scribe et de D.-F.-E. Auber, red. H. Schneider, Liège 1998.
