Logotypy UE

Ścigalski, Franciszek

Biogram i literatura

Ścigalski Franciszek, *29 I 1782 Grodzisk Wielkopolski, †27 IX 1846 Gniezno, polski kompozytor, skrzypek, kapelmistrz i nauczyciel. Był synem Stanisława Ścigalskiego (1750–1823), muzyka pochodzącego z Lwówka, dyrektora kapeli katedralnej w Grodzisku Wielkopolskim, wójta i asesora magistratu w tym mieście. Naukę muzyki rozpoczął pod kierunkiem ojca. Od 1797 lub nieco wcześniej uczęszczał do szkół w Obrze, gdzie jego wuj, M. Bocheński, był kopistą nut (prawdopodobnie w kapeli cystersów) i gdzie Ścigalski mógł zetknąć się z A. Dankowskim; niewykluczone jednak, że naukę szkolną odbył w Poznaniu, bowiem był tam później uczniem gimnazjum Marii Magdaleny, tamże muzyki nauczał A. Braun, dyrygent kapeli kolegiackiej. Osiągnąwszy biegłość w grze na skrzypcach Ścigalski stał się wkrótce cenionym nauczycielem gry na tym instrumencie; został też członkiem kwartetu smyczkowego, założonego przez ks. A.H. Radziwiłła. Od 1815 uczył śpiewu i prowadził zespół wokalno-instrumentalny w swoim dawnym gimnazjum, w 1821 został dyrygentem orkiestry poznańskiej kolegiaty, w 1825 powrócił na stanowisko w gimnazjum. 1 IV 1834 przeniósł się do Gniezna na stanowisko pierwszego wiolinisty (tytułowano go wirtuozem) i dyrektora kapeli katedralnej. Powiększył jej skład do ponad 20 osób, podniósł poziom artystyczny i poszerzył repertuar o najnowsze utwory kompozytorów europejskich, które kopiował i przystosowywał do obsady kapeli, oraz o dzieła własne, pisane głównie na użytek nabożeństw w katedrze. Dbał o zasoby biblioteki muzycznej; z jego inicjatywy w 1835 sporządzono spis muzykaliów katedry gnieźnieńskiej, zawierający incipity 220 dzieł muzycznych, a w 1843 – kolejny, uwzględniający co najmniej 120 dalszych kompozycji nabytych dla kapeli katedralnej za czasów Ścigalskiego. Zorganizował też i jako inspektor prowadził utrzymywaną przez kapitułę szkołę muzyczną (zwaną wyższą), w której uczył gry na skrzypcach, instrumentach dętych oraz śpiewu. Swoją fachowością i pracowitością zyskał w Gnieźnie powszechny szacunek. Został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Piotra w Gnieźnie. Kompozycje Ścigalskiego, zachowane niemal wyłącznie w postaci głosów wokalnych i instrumentalnych (autografów i rękopiśmiennych kopii) znajdują się obecnie m.in. w archiwum archidiecezjalnym w Gnieźnie i Poznaniu (zasoby z Grodziska Wielkopolskiego), archiwum oo. paulinów na Jasnej Górze, Bibliotece PAN w Kórniku, a także w zasobach archiwalnych Obry, Gostynia i poznańskiej fary. Jego syn Tytus Arkadiusz był kopistą nut, synowa Ewa śpiewała w chórze katedry w Gnieźnie, a przyrodni brat Józef był organistą w Grodzisku Wielkopolskim.

Działalność Ścigalskiego w Gnieźnie miała ogromne znaczenie dla kultury muzycznej tego miasta. Jako kompozytor obracał się w sferze stylistycznych wpływów klasyków wiedeńskich; Symfonia in D należy do najwybitniejszych tego typu dzieł w polskiej literaturze muzycznej, jednak większość jego utworów to różne formy i gatunki muzyki religijnej którą Ścigalski tworzył na konkretne zamówienia kapituły, poparte zawartymi kontraktami. Swoje utwory wzbogacał rytmiczno-melodycznymi motywami polonezowymi, niekiedy całe części kompozycji konstruował polonezowo; obsadę wykonawczą stanowił zwykle kwartet wokalny (solowy lub chóralny) z towarzyszeniem orkiestry (w różnym składzie) i organami. Pisał szybko – np. kantatę dla Głębockiego w ciągu 3 dni; obecnie mamy wiadomości o ponad 60 jego utworach przeznaczonych na duży zespół wykonawczy, z których zachowało się ponad 35, głównie kompozycji religijnych. Te dane nie są jednak pełne, gdyż muzyka Ścigalskiego była grana w wielu ośrodkach polskich (o jej wykonaniach donosiła np. warszawska prasa), których muzykalia tylko częściowo zostały przebadane; w Gnieźnie wykonywano ją do wybuchu I wojny światowej, tj. do chwili likwidacji orkiestry katedralnej.

Literatura D. Idaszak Grodzisk Wielkopolski. Katalog tematyczny muzykaliów, Kraków 1993; D. Idaszak Źródła muzyczne Gniezna. Katalog tematyczny. Słownik muzyków, Kraków 2001; T. Strumiłło Do dziejów symfonii polskiej, „Muzyka” 1953 nr 5–6; W. Zientarski Franciszek Ścigalski – muzyk i kompozytor z pierwszej połowy XIX wieku, «Z Dziejów Muzyki Polskiej» z. 13, red. K. Pałubicki, Bydgoszcz 1969 (zawiera spis kompozycji); P. Podejko Kapela wokalno-instrumentalna Paulinów na Jasnej Górze, Kraków 1977; Muzyka u księży filipinów na Świętej Górze w Gostyniu, red. D. Idaszak, Gostyń 2004.

Kompozycje

Instrumentalne:

Symphonia in D ok. 1810, part. oprac. S. Wisłocki, wyd. Kraków 1956, cz. 2. w: T. Strumiłło Źródła i początki romantyzmu w muzyce polskiej, wyd. Kraków 1956 (dodatek nutowy)

Polonez na fortepian, napisany na powrót w 1814 wojsk polskich do ojczyzny

Polonez a-moll na orkiestrę, transkr. na fortepian G.A. Dreschke, wyd. Poznań ok. 1825 C.A. Simon

Polonez D-dur na orkiestrę, transkr. na fortepian G.A. Dreschke, wyd. Poznań ok. 1825 C.A. Simon

Polonez a-moll na orkiestrę, transkr. na fortepian G.A. Dreschke, wyd. Poznań ok. 1825 C.A. Simon

Polonez na fortepian, 1830, kopia z ok. 1860 ręką J. Horoszkiewicza Biblioteka Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu

8 duetów na 2 skrzypiec, przed 18 VI 1842

Wokalno-instrumentalne:

hymny, m.in. Te Deum laudamus na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, rkp. z ok. 1810

kilkanaście mszy, m.in.:

Missa solemnis in G na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1810

Missa in B op. 8, na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1820

2 msze: [I] Missa in C oraz [II] Missa in D na głos solo, chór i orkiestrę, niekompletny (?) autogr. z ok. 1835

Msza łacińska G-dur N-ro 1 na cztery głosy śpiewane przez… na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, niekompletny autogr. z ok. 1835

Missa 2-da in A na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, niekompletny (?) autogr. z ok. 1835

Requiem na sopran, alt, tenor, bas i fagoty, ok. 1840

Missa in Es na sopran, alt, bas, 2 skrzypiec, instrumenty dęte i organy, rkp. z ok. 1845 [powstała prawdopodobnie dużo wcześniej]

Salve Regina in Es, antyfona na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1815

Responsorium na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, wyk. Poznań 1817

Matutinum pro festo Resurrectionis …et s. Adalberti, jutrznia na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy ok. 1836

Kantata na obchód 50-letniego Jubileuszu J.P. Głęmbockiego [Głębockiego] dnia 19 Lipca 1839 [„O dniu zbyt drogi”] na sopran, alt, tenor, bas i orkiestrę, 1839, z zach. tylko rkp. tekstu

Graduale „Lauda Sion ”et Offertorium „Jesu dulcis memoria” in F na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1840

Graduale in A [A templo tuo in Jerusalem] na skrzypce solo, sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1840

Graduale [Laetamini in Domino] na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1840

Graduale na Boże Narodzenie: Niepojęte dary na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, niekompletny autogr. z ok. 1840

Kantata „Po błogim dzwonów w świątyniach milczeniu” … na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, 1840

Matutinum pro Nativitate Domini, jutrznia na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, niekompletny autogr. z ok. 1840

Offertorium in c [Huc o vos volate] na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1840

Offertorium in C [Plaude turba angelica] na 2 soprany solo, chór, orkiestrę i organy, ok. 1840

Qui passus est oraz Któryś cierpiał za nas rany na sopran, alt, tenor, bas i orkiestrę, niekompletny autogr. z ok. 1840

[W żłobie leży…] na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1840

Graduale „O salutaris Hostia” na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, ok. 1843

Wiersz „Witaj Leonie” na przybycie … Imć Księdza Leona Przyłuskiego… kantata na sopran, alt, tenor, bas, orkiestrę i organy, 1844

3 litanie do Matki Boskiej na sopran, alt, tenor, bas i instrumenty, w tym Litania do N. P. Maryi, wyd. Poznań 1922 Lira