Schneider, Marius

Schneider [szn’ajd^er] Marius, *1 VII 1903 Hagenau (Alzacja), †10 VII 1982 Marquartstein, niemiecki muzykolog. Studiował filologię i muzykologię na uniwersytecie w Strasburgu i Paryżu oraz grę na fortepianie u A. Cortota w Paryżu. W 1930 otrzymał na uniwersytecie w Berlinie stopień doktora na podstawie dysertacji napisanej pod kierunkiem J. Wolfa. W latach 1932–34 był zastępcą E. v. Hornbostla w Phonogramm-Archiv w Berlinie, a od 1934 do 1945 jego dyrektorem. W 1937 władze sprzeciwiły się uznaniu habilitacji Schneidera na uniwersytecie w Berlinie. Podczas II wojny światowej brał udział w kampanii w Afryce, w 1944 został oddelegowany do zorganizowania i kierowania działem etnomuzykologii w Instituto Español de Musicologia w Barcelonie, tamże w latach 1947–55 wykładał na uniwersytecie; w 1955 habilitował się na uniwersytecie w Kolonii na podstawie dysertacji na temat historycznej wielogłosowości, tamże pracował do 1968. W latach 1968–70 był wykładowcą na uniwersytecie w Amsterdamie.

Schneider sformułował oryginalne i nowatorskie na owe czasy hipotezy dotyczące powstania, rozwoju i rozprzestrzeniania się wielogłosowości. Uważał, że pierwotną w stosunku do instrumentalnej była wielogłosowość wokalna. Podstawowe zasady formalne, powtórzenie i naśladowanie, stanowią według niego środki techniczne do wytworzenia wielogłosowości, która jest symultaniczną formą wariacji. W wielogłosowej muzyce współcześnie istniejących kultur oraz w muzyce minionych epok Schneider zidentyfikował następujące zasady kompozycji: a) heterofonię wariacyjną, b) paralelizm w sekundach, tercjach małych, neutralnych i wielkich, kwartach oraz kwintach, c) paralelizm uwarunkowany tonalnie, d) struktury homologiczne, tzn. struktury, w których głosy powtarzają części odcinka melodycznego w różnych położeniach, w bardziej lub mniej podobny sposób, e) dodawanie do głosu jako kontinuum charakterystycznego, stale powtarzanego jedno- lub dwugłosowego motywu, f) burdon recytacyjny (starsza forma), g) burdon pedałowy, h) polifonię z cantus firmus, i) polifonię swobodną, wykazując często pokrewieństwo ze strukturami homologicznymi, j) technikę ostinatową, k) imitację ścisłą i swobodną, 1) kanon ścisły i swobodny.

Porównując muzykę wielogłosową z różnych rejonów świata, Schneider wyróżnił 4 areały: 1. rozproszone na całym świecie tereny występowania heterofonii wariacyjnej, 2. Azję południową, Melanezję i Mikronezję, z różnymi rodzajami relacji głosów, z których każdy wykazuje inną organizację tonalną, 3. Polinezję z bardziej zróżnicowanymi relacjami między głosami oraz 4. Afrykę z tendencją do homofonii; nadał tym areałom znaczenie jednostek historycznych. Początki wielogłosowości w Europie wiązał z muzyką ludową. Widział powiązanie wielogłosowości kaukaskiej z wielogłosowością ars antiqua, upatrując jej źródeł w irańsko-armeńsko-kaukaskim centrum kulturowym, skąd techniki wielogłosowe miałyby być przekazane Europie poprzez słowiański Wschód i Bałkany. Do egzemplifikacji przedstawionych tez Schneider wykorzystał przykłady muzyki wielogłosowej zaczerpnięte z przekazów historycznych oraz z tradycji ustnej.

Schneider opublikował też wiele studiów regionalnych, dotyczących grup etnicznych z Filipin, Mato Grosso, Kamerunu, Australii, Assamu, Tunezji i Hiszpanii. Podkreślając związek muzyki pierwotnej z faktorami: psychologicznym, społecznym i religijnym, podjął badania nad znaczeniem i funkcją muzyki w kontekście filozofii, mitologii i religii. Wskazywał na ważną rolę barwy dźwięku w śpiewach o magicznej i religijnej funkcji w społeczeństwach pierwotnych. Schneider wywarł znaczący wpływ na kierunek rozwoju europejskiej muzykologii.

Literatura: R. Günther Special Bibliography. Marius Schneider, „Ethnomusicology” XIII, 1969; E. Wilkens Marius Schneider „Singende Steine”, „Neuland” V, 1985; S. Ziegler i A. Traub Mittelalterliche und kaukasische Mehrstimmigkeit. Neue Überlegungen zu einem alten Thema, „Beiträge zur Musikwissenschaft” XXXII, 1990.