Schmelzer, Johann Heinrich

Schmelzer [szmˊelc^er], Schmeltzer, Schmelzer von Ehrenruef, Johann Heinrich, *ok. 1620–23 Scheibbs (Dolna Austria), †między 29 II a 20 III 1680 Praga, austriacki skrzypek i kompozytor. W latach 1635–36 został kameralistą dworu wiedeńskiego, tamże studiował prawdopodobnie pod kierunkiem Antonio Bertalego, Giovanniego Sansoniego lub Burckhardta Kuglera. W 1643 był instrumentalistą katedry św. Szczepana, 1 X 1649 został skrzypkiem cesarskiej kapeli. W 1658 we Frankfurcie dyrygował orkiestrą podczas koronacji cesarza Leopolda I, którego był zaufanym doradcą muzycznym. 13 IV 1671 został wicekapelmistrzem cesarskiej orkiestry, w 1673 cesarz nadał mu tytuł szlachecki. W 1679 jako pierwszy Austriak został kapelmistrzem dworu habsburgskiego, wcześniej przez wiele lat wyręczał w tych obowiązkach G.F. Sancesa. Był jednym z najwybitniejszych austriackich wirtuozów gry na skrzypcach XVII w. i cenionym kompozytorem muzyki instrumentalnej. Jego synowie: Andreas Anton (1653–1701), Georg Joseph (1655–przed 1701) i Peter Clemens (1672–1746) byli skrzypkami na dworze wiedeńskim.

Obok H.I.F. Bibera i J.J. Walthera Schmelzer był jednym z najwybitniejszych austriackich kompozytorów muzyki instrumentalnej 2 połowy XVII w.; miał duże zasługi w rozwoju niemieckiej suity i sonaty. Jego suity baletowe na zespół mieszany, powstałe dla sceny cesarskiej w Wiedniu, mają od 2 do 9 części; składają się z intrady, szeregu tańców (np. pawana, galiarda, sarabanda, giga, gawot, allemande, kurant i in.) przeplatanych fragmentami o charakterze ilustracyjno-programowym (np. Cacciatori, May Blumen) i finałowej retirady. Elementem unifikującym nie zawsze jest wspólna tonacja, lecz raczej podobieństwo motywów. W utworach tych Schmelzer jako jeden z pierwszych wprowadzał elementy folkloru austriackiego (np. Aria styriaca, Aria bavarica). 6 sonat na skrzypce solo i b.c. z 1664, w których widać wpływy działającego w Innsbrucku G.A. Pandolfiego, to pierwszy tego typu zbiór w kulturze niemieckiej. Centralne miejsce w tych utworach zajmują wariacje ostinatowe, stanowiące okazję do wirtuozowskich figuracji w ramach sześciu pozycji skrzypcowych; Schmelzer unika jednak gry akordowej, tak charakterystycznej dla wiolinistyki niemieckiej. Twórczość wokalna jest owocem pracy na stanowisku kapelmistrza i ma znaczenie marginalne. Widać w niej wyraźne wpływy włoskie, szczególnie szkoły weneckiej.

Literatura E. Wellesz Die Ballett-Suiten von Johann Heinrich und Andreas Anton Schmelzer, Wiedeń 1914; R. Flotzinger Johann Heinrich Schmelzer. Sonata „Lanterly” oraz A. Koczirz Zur Lebensgeschichte Johann Heinrich Schmelzer, „Studien zur Musikwissenschaft” XXVI, 1964; H. Seifert Johann Heinrich Schmelzer und Kremsier, w: Musik des 17. Jahrhunderts und Pavel Vejvanovský, red. J. Sehnal, Brno 1994; Ch.E. Brewer, The Instrumental Music of Schmeltzer, Biber, Muffat and their Contemporaries, Farnham 2011; P. Slouka, Příspěvek ke světské hudebnědramatické tvorbě Johanna Heinricha Schmelzera (1620/23–1680), „Acta musicologica: Revue pro hudebni vědu”, I (2014); P. Slouka, Serenata J.H. Schmelzera k zásnubám arcivévodkyně Marie Antonie Habsburské, „Opus musicum“ XLVII/4 (2015); P. Slouka, Německojazyčné holdovací serenaty Johanna Heinricha Schmelzera w: Cantantibus organis: Hudební kultura raného novověku ve středoevropských souvislostech—Ad honorem Jiří Sehnal, Brno 2016;. P. Slouka, Johann Heinrich Schmelzer’s serenata for the celebrations of Maria Antonia Habsburg’s birthday, „Musicologica brunensia“ LII (2017); P. Slouka, Zásnubní serenata Johanna Heinricha Schmelzera ve sbírce biskupa Karla z Lichtensteinu-Castelcorna w: Kroměřížský hudební archiv. I: Hudební sbírka biskupa Karla z Lichtensteinu-Castelcorna, red. K. Fajtlová, Ołomuniec 2018; P. Slouka, Viva eterno Leopoldo!: Italian birthday serenatas by Johann Heinrich Schmelzer, „Musicologica brunensia, LIII (2018);  Ch.E. Brewer, Johann Heinrich Schmelzer and the trumpet, “International Trumpet Guild Journal”, XLII (2019); P. Slouka, Německojazyčná sepolkra Johanna Heinricha Schmelzera, „Opus musicum“, LI/1 (2019); P. Slouka, Italská sepolkra Johanna Heinricha Schmelzera, „Opus musicum“, LI/5 (2019).