Printz, Wolfgang Caspar

Printz [prync] Wolfgang Caspar, *10 X 1641 Waldthurn (Górny Palatynat), †13 X 1717 Sorau (obec. Żary), niemiecki teoretyk muzyki i kompozytor. Elementarne wykształcenie pobierał w Waldthurn, a następnie w Vohenstrauss, gdzie uczył się m.in. gry na skrzypcach i instrumentach klawiszowych. W latach 1654–59 kontynuował naukę muzyki u kantora W. Altusa, organisty J.C. Merza oraz u H.Ch. Schabera w Weiden. W 1659 rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie w Altdorfie, był też skrzypkiem w uniwersyteckim Collegium Musicum. W 1661 został śpiewakiem (tenor) kapeli dworskiej w Heidelbergu. Wkrótce jednak podróżował do Włoch, gdzie spotkał się z A. Kircherem, który wywarł istotny wpływ na jego zainteresowania i późniejsze pisma teoretyczne. We Włoszech Printz rozpoczął gromadzenie i studiowanie prac o muzyce. Po powrocie krótko przebywał w Innsbrucku, Vohenstrauss i Dreźnie, a w 1662 został kompozytorem i dyrektorem muzyki na dworze hr. Leopolda von Promnitz w Sorau. Po śmierci Leopolda w 1664 Printz objął stanowisko kantora w Triebel, a w 1665 powrócił do Sorau, gdzie został kantorem, a w 1682 dyrektorem kapeli dworskiej hr. Balthasara Erdmanna von Promnitz.

Printz zajmuje ważne miejsce w niemieckim piśmiennictwie muzycznym. W autobiograficznej części Historische Beschreibung wymienił 22 tytuły własnych traktatów muzycznych, z których zachowanych jest jedynie 6; część pism zaginęła w pożarze w 1684, który pochłonął całą bibliotekę Printza. Najbardziej znaczącym dziełem Printza jest Phrynis Mitilenaeus obejmujący szeroką problematykę, m.in. z zakresu teorii afektów, figur muzycznych, modi, rytmiki i metryki, teorii interwałów, zasad transpozycji, stroju i temperacji, techniki wariacyjnej i rozwijania figuracji, norm muzycznego opracowania tekstu słownego, wreszcie ze sfery inwencji twórczej. Z innych pism Printza wyróżniają się pochodzące z wczesnych lat Compendium musicae (1668), zawierające m.in. rozważania na temat rytmiki i metryki, oraz Historische Beschreibung, stanowiące pierwszą niemiecką próbę napisania historii muzyki. Z punktu widzenia przystawalności myśli teoretycznej do ówczesnej praktyki kompozytorskiej znaczące są interpretacje Printzowskiego aspektu rytmiczno-metrycznego; teoretyk odchodzi tu od menzuralnej tradycji tactus, zmierzając do nowoczesnej koncepcji taktu, opartego na relacjach akcentów metrycznych. W ujęciu figur muzycznych Printz całkowicie zdystansował się od ekspresywnych i semantycznych celów retoryki muzycznej, a także problematyki harmonicznej i kontrapunktowej, ograniczając się wyłącznie do aspektu melodycznego; figury traktował przede wszystkim jako środek kształtowania i ornamentowania pojedynczej linii melodycznej.

Printz jest pierwszym niemieckim teoretykiem, który starał się przedstawić całokształt wiedzy o muzyce w sposób systematyczny i encyklopedyczny, a zatem antycypował późniejsze pisarstwo muzyczne J. Matthesona i J.G. Walthera. Printz jest prawdopodobnie także autorem kilku anonimowych powieści wydanych we Fryburgu, m.in. Musicus vexatus…, 1690, Musicus magnanimus…, 1691, Musicus curiosus..., 1691.

Literatura: E. Schmitz Studien über Wolfgang Caspar Printz als Musikschriftsteller, „Monatshefte für Musikgeschichte” XXXVI, 1904; H. Heckmann Wolfgang Caspar Printz (1641–1717) und seine Rhythmuslehre, praca doktorska, uniwersytet we Fryburgu Bryzgowijskim 1952; T.J. Huener Wolfgang Caspar Printz’s „Phrynis Mitilenaeus”. A Narrative Synopsis of Musica Poetica, praca doktorska, uniwersytet Iowa, 1989.