Pracz, Iwan

Pracz, Práč, Pratsch, Iwan, Jan Bohumír, Johann Gottfried, *ok. 1750 Śląsk, †1818 St. Petersburg, kompozytor, nauczyciel i zbieracz folkloru czeskiego pochodzenia. W latach 70. wyjechał do Rosji; w 1780–95 uczył w St. Petersburgu w Smolnym Instytucie, równocześnie od 1784 gry na klawesynie w szkole przy teatrze dworskim. Jako kompozytor pozostawił głównie utwory fortepianowe, m.in. Sonatę C-dur 1787, Fandango 1795, sonatę opartą na tematach rosyjskich, St. Petersburg (?) 1806, 8 wariacji na temat rosyjskiej pieśni Ty podi, moja korowuszka, domoj, St. Petersburg (?) 1815 oraz transkrypcje (z 1789) na tematy z oper Gorie bogatyr Kosomietowicz V. Martína y Solera i Fiewiej W. Paszkiewicza.

Istotnym wkładem Pracza do historii muzyki rosyjskiej jest zebranie i opracowanie obszernego zbioru rosyjskich pieśni ludowych. Jego Sobranije… (1790) jest, oprócz zbioru W. Trutowskiego, pierwszą tego typu pracą w Rosji, a poprzedzający ją wstęp N. Lwowa pierwszym naukowym opisem takiego materiału. Zbiór ma układ systematyczny, nadrzędny podział dotyczy charakteru muzyki, wyróżnione są dwie grupy pieśni: melancholijne, statyczne, o szerokiej frazie i żywsze, bardziej motoryczne, dynamiczne. Według Lwowa szczególne znaczenie ma pierwsza grupa, gdyż ona właśnie ujawnia kwintesencję rosyjskości. Dalszy podział związany jest z użytkowym przeznaczeniem: pieśni taneczne, korowodowe, weselne, biesiadne i in. Melodie zebranych przez Pracza pieśni zachowują częściowo swe cechy melodyczno-rytmiczne i harmoniczne (chwiejność trybu, zwroty miksolidyjskie, frygijskie), niestety w partii akompaniamentu Pracz wprowadził – zgodnie z ówczesnym zwyczajem – harmonizację według systemu dur-moll, schematyczną rytmikę w postaci basu Albertiego, pochodów triolowych. Nie przekreśla to jednak prekursorskiej roli Pracza na polu zbieractwa folkloru, bowiem właśnie do jego zbioru nawiązali m.in. twórcy Potężnej Gromadki: M. Musorgski sięgnął do jego opracowań przy pracy nad Borysem Godunowem, niektóre pieśni posłużyły N. Rimskiemu-Korsakowowi za materiał wyjściowy w Carskiej narzeczonej i Śnieżce, a do wydanego w 1877 swego zbioru pieśni włączył część tych wydanych przez Pracza. Z materiału tematycznego zawartego w zbiorze Pracza skorzystał także L. v. Beethoven (kwartety smyczkowe op. 59 nr 1 i 2).

Literatura: N. Findeisen Oczerki po istorii muzyki w Rossii, t. 2, Moskwa 1929; J. Kiełdysz Russkaja muzyka XVIII wieka, Moskwa 1965; D. Lehmann Der Initiator der Volksliedsammlung Pratsch, N.A. Lwow, w: Musa – Mens – Musici, ks. pamięci W. Vettera, Lipsk 1970; R. Taruskin N.A. Lvov and the Folk, w: Defining Russia Musically, Princeton 1997.