Pothier, Joseph

Pothier [potj’ε] Joseph, *7 XII 1835 Bouzemont (Vosges), †8 XII 1923 Conques (Aveyron), francuski badacz i wydawca chorału gregoriańskiego, OSB. W 1858 przyjął święcenia kapłańskie i rozpoczął pracę w diecezji Saint Dié. W 1859 wstąpił do opactwa w Solesmes, założonego w opuszczonym przeoracie benedyktyńskim przez P. Guérangera, stawiającego sobie za cel odnowienie monastycyzmu francuskiego zniszczonego przez ruch rewolucyjny. W 1860 Pothier złożył śluby zakonne i włączył się w prowadzone przez Dom P. Jausionsa prace nad nowym wydaniem ksiąg liturgicznych dla francuskiej kongregacji benedyktynów, którymi kierował po śmierci swego współbrata w 1871 r. Ich efektem była publikacja książki Les mélodies grégoriennes (1880), w której na podstawie m.in. studium notacji, pism gramatyków starożytnych oraz średniowiecznych teoretyków muzyki, sformułował reguły interpretacji chorału, który miał wg niego być pierwotnie wykonywany w „swobodnym rytmie mowy”, opartym na „naturalnym instynkcie ucha”. Realizując postulat Guérangera, by odtworzyć „autentyczną” wersję melodii gregoriańskich, Pothier opublikował w 1883 r. Liber gradualis, pierwszą solesmeńską edycję chorału „restytuowanego według świadectwa starożytnych manuskryptów”. W trosce o wierne oddanie w swojej edycji średniowiecznych zapisów, doprowadził do wprowadzenia w drukach oficyny braci Desclée nowych czcionek wzorowanych na notacji rękopisów paryskich z XIII i XIV w. Prace Pothiera mimo dobrego przyjęcia na kongresie gregoriańskim w Arezzo 1882 i wstawiennictwa słynnego liturgisty kardynała J.B. Pitry, nie zyskały wówczas oficjalnej aprobaty Watykanu, który utrzymał przywilej dla wydań ratyzbońskiej oficyny F. Pusteta, opartych na tzw. edycji medycejskiej z lat 1614–15. Nowe podejście do edycji i interpretacji chorału reprezentowane w Solesmes przez Dom A. Mocquereau nie wzbudziło entuzjazmu Pothiera, który nie był zwolennikiem m.in. wprowadzaniu do ksiąg chorałowych znaków zaznaczających niuanse rytmiczne, a także sceptycznie podchodził do wydawniczego projektu Mocquereau, który zrealizowano ostatecznie w serii „Paléographie musicale”. W 1893 r. Pothier opuścił Solesmes zostając przeorem w opactwie św. Marcina w Ligugé, a w 1895 doprowadził do restytucji klasztoru St-Wandrille w Fontenelle i został jego opatem. W 1901, po wejściu w życie we Francji ustaw antykościelnych, znalazł wraz z całą wspólnotą schronienie w Belgii.  Po wygaśnięciu 30-letniego monopolu Pusteta, Pothier w 1904 stanął na czele powołanej przez Piusa X komisji mającej przygotować nowe wydanie śpiewów liturgicznych, w której obok niego zasiadali m.in. P. Wagner, A. Mocquereau i A. Gastoué. Różnica zdań między członkami komisji doprowadziła do wycofania się z prac Mocquereau i solesmeńczyków, a nowe edycje watykańskie – m.in. Kyriale (1905), Graduale (1908) i Antiphonale Romanum (1912) – oparto w znacznej mierze na wcześniejszych wydaniach przygotowanych przez Pothiera.

Pothier odegrał kluczową rolę w procesie przywracania do praktyki liturgicznej chorału gregoriańskiego w wersji zbliżonej do przekazu średniowiecznych źródeł. Jego prace, a także stworzony przy jego współudziale w 1892 r. i redagowany przezeń periodyk „Revue de chant grégorien” przyczyniły się także w znacznym stopniu do wzbudzenia szerszego zainteresowania naukowego średniowiecznym śpiewem liturgicznym.

Literatura D. Johner Dom J. P. und seine Bedeutung für den gregorianischen Choral, „Benediktinische Monatsschrift” VI, 1924; L. David Dom Joseph Pothier, abbé de Saint-Wandrille, et la restauration grégorienne, Saint-Wandrille 1943; P. Combe Histoire de la restauration du chant grégorien d’après des documents inédits, Solesmes 1969; K. Bergeron Decadent Enchantments: The Revival of Gregorian Chant at Solesmes, Berkeley 1998; J.-P. Noiseux Dom Joseph Pothier et Hildegarde de Bingen, „Études grégoriennes” XLI, 2014; B. Lessmann Le chant grégorien en France (1811–1908): entre liturgie, science, politique et esthétique, w: La Musique religieuse en France au XIX^e siècle: Le sentiment religieux entre profane et sacré (1830–1914), red. N. Dufetel, «Speculum musicae» XLIV, Turnhout 2022.