Portugal, Marcos

Portugal [purtug’al], Portogallo, Marcos Antonio da Fonseca, *24 III 1762 Lizbona, †7 II 1830 Rio de Janeiro, portugalski kompozytor i dyrygent; odrzucił nazwisko ojca — da Ascenção, przybierając nazwisko protektora rodziny — da Fonseca Portugal. Od 1771 Portugal uczył się muzyki w Seminário Patriarcal w Lizbonie, gdzie w latach 1783–85 pracował jako śpiewak i organista kościelny; tu także rozpoczął działalność kompozytorską. Od 1785 do 1792 był dyrygentem w Teatro do Salitre w Lizbonie, w 1792 wyjechał jako stypendysta dworu królewskiego do Neapolu, gdzie komponował i wystawiał własne operetki i opery, które cieszyły się powodzeniem; podróżował też po Europie (Włochy, Niemcy, Austria), jego opera La confusione della somiglianza była wystawiana m.in. w Dreźnie, Mediolanie, Wiedniu i Berlinie. w 1800 wrócił do Lizbony, tamże był kierownikiem kapeli królewskiej i dyrektorem Teatro de São Carlos (do 1810). W 1811 wyjechał wraz z bratem Simão, kompozytorem muzyki kościelnej, do Rio de Janeiro, gdzie po inwazji francuskiej w 1807 schronił się dwór portugalski; tam ponownie objął posadę dyrygenta i kierownika muzyki dworskiej, doprowadzając zespół koncertowy i operowy do stanu świetności; wystawiał też wiele własnych oper w Teatro São João. Podczas pobytu w Brazylii zapadł na ciężką chorobę, która uniemożliwiła mu powrót wraz z dworem królewskim do ojczyzny. Fragment kantaty Portugala La speranza stał się w 1834 hymnem portugalskiego dworu królewskiego.

Twórczość Portugala jest mało zbadana, niemal cała pozostaje dotychczas w rękopisach, głównie w Bibliothèque de Consevatoire w Paryżu, w Biblioteca Ajuda i Biblioteca Nacional w Lizbonie oraz w rękach prywatnych. Jego utwory, obecnie prawie całkowicie zapomniane, odegrały jednak w pierwszych dekadach XIX w. znaczną rolę w rozwoju opery w Portugalii, a zwłaszcza w Brazylii. Twórczość sceniczna Portugala obejmuje utwory różnego rodzaju: operetki, farsy, burleski, intermezza, opery buffa i opery seria do tekstów głównie portugalskich i włoskich, m.in. do librett C. Mazziniego, P. Metastasia, G. Bertatiego. Rozpoczął ją Portugal w latach 1785–92 od utworów typu komicznego, później skoncentrował się na operach semiseria i seria; jego kompozycje pisane najczęściej do tekstów włoskich utrzymane są w powszechnie wówczas panującym stylu szkoły neapolitańskiej trzeciej generacji. Portugal wzorował się głównie na twórczości N. Piccinniego i G. Paisiella, operował rozwiniętą melodyką typu bel canto i recytatywami w szybkim tempie, nawiązywał do muzyki ludowej. Styl włoski, zwłaszcza pozbawione dramatyzmu bel canto, cechuje także jego pieśni i utwory wokalno-instrumentalne, również religijne. Jako kierownik i dyrygent teatrów operowych Portugal przyczynił się do rozwoju życia muzycznego, zarówno w kraju, jak i na uchodźstwie w Brazylii (Rio de Janeiro i inne większe ośrodki Ameryki Południowej).

Literatura: L. Cruz Marco Portugal, Lizbona 1902; M. de Carvalhães Marco Portugal na sua música dramática, Lizbona 1910, supl. 1916; M. de Sampayo Ribeiro No centenário da morte de Marco Portugal, Coimbra 1933; J.J. Marques Cronología de ópera Marco Portugal, Lizbona 1947; L.F.M. da Gama Subsidios para o estudo da familia do compositor Marco Portugal, „Armas e Trofeus” VI, 1977; Marco Portugal Ensaios, 6 esejów o Marco Portugali, red. J.-P. Sarraute, Lizbona 1979; D.J. Cranmer Autógrafo ou cópia? Partituras das óperas de M. Portugal e V. Fioravanti escritas para o Teatro de São Carlos, „Boletim da Associação portuguesa de educação musical” LVIII, 1988; A. Fabiano Paris 1804. L’affaire de „La donna di genio volubile” di Bertati e Portugal, w: Musiques goIdoniennes, księga pamiątkowa J. Joly’ego, red. F. Decroisette, Paryż; 1995.