Penherski Zbigniew, *26 I 1935 Warszawa, †4 II 2019, polski kompozytor. W latach 1955–56 studiował kompozycję u S.B. Poradowskiego w PWSM w Poznaniu, w 1956–59 u T. Szeligowskiego w PWSM (obecnie Akademia Muzyczna) w Warszawie, w 1960–63 także dyrygenturę u B. Wodiczki w Warszawie, w 1969 jako stypendysta rządu holenderskiego odbył staż w Institute of Sonology w Utrechcie. Został laureatem wielu konkursów, m.in. w 1960 Konkursu Młodych ZKP za Ostinata, w 1964 Konkursu im. G. Fitelberga za Musica humana, w 1966 Konkursu im. A. Malawskiego za Kroniki mazurskie. W 1982 otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży, w 1965 honorowe obywatelstwo m. Ruse (Bułgaria), w 1966 m. Kragujevac (Jugosławia), w 1980 m. Ho-Chi-Minh (Wietnam). Od 1980 był członkiem honorowym Związku Kompozytorów Szkockich. W 2001 otrzymał wyróżnienie Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów UNESCO za Muzyczkę na koniec wieku.
Muzyka Penherskiego wyrasta z doświadczeń europejskiej awangardy postserialnej i sonoryzmu lat 60. XX w. Jedną z pryncypialnych zasad była dla Penherskiego nadrzędność formy, będącej wynikiem pewnych wstępnych założeń. Mogą to być zarówno operacje matematyczne, jak i konwencjonalne procedury techniczne (zagęszczanie brzmienia, progresje quasi-melodyczne, diminucje rytmiczne itp.), które w połączeniu z sonorystycznym materiałem pozwalają osiągnąć pożądany efekt dramaturgiczny. Bardzo ważnymi elementami techniki dźwiękowej Penherskiego są rytmiczna polirytmia i politemporalność, wymagające niejednokrotnie wprowadzenia do utworu metronomów (Kwartet instrumentalny, String Play). Przy zastosowaniu ostinata rytmicznego częste są przesunięcia akcentów powodujące chwiejność metrorytmiczną lub iluzję rytmiki synkopowanej (Muzyka uliczna). W technice sonorystycznej wyróżnić można zarówno operowanie brzmieniami homogenicznymi, przy jednoczesnym zróżnicowaniu faktury i zastosowaniu kontrapunktów fakturalnych (String Play), jak i poligenicznymi (Kroniki mazurskie II) oraz metodę transformacji brzmień. W wielu kompozycjach dochodzi do symbiozy różnych stylów i poetyk muzycznych (Muzyka uliczna), a także przenikania techniki montażu radiowego do utworów symfonicznych (Kroniki mazurskie II). Dużą rozpiętością środków wyrazu charakteryzuje się również technika wokalna Penherskiego. Obok przebiegów o wyrazistej, złożonej rytmice w jego muzyce spotykamy także fragmenty utrzymane w nastroju kontemplacyjnym (3 część Musica humana, Muzyczka na koniec wieku). Osobną dziedzinę twórczości Penherskiego stanowią utwory radiowe, w których tradycyjna gra na instrumentach wzbogacona jest operacjami technicznymi (np. multiplikacja nagranych partii instrumentalnych w Symfonii radiowej). W operze Sąd nad Samsonem, obok takich wyróżników gatunkowych, jak chóry, arie, ansamble, spotykamy elementy teatru radiowego i efekty dźwiękowe zrealizowane studyjnie.
Literatura: T. Marek A New Polish Opera. „The First Day of History” (pierwotna wersja tytułu Zmierzch Peryna), „Polish Music” 1973 nr 2; Zbigniew Penherski Radio Symphony for Two Performances, „Polish Music” 1978 nr 3.
Instrumentalne:
utwory solowe, m.in. 4 preludia na fortepian, 1956
Koncert podwójny na fortepian, klarnet i orkiestrę, 1960
Suita na obój i fortepian, 1963
Kroniki mazurskie na orkiestrę i taśmę, 1965; 2. wersja pt. Kroniki mazurskie II, 1973, prawyk. Warszawska Jesień 1985
Muzyka uliczna na klarnet, trąbkę, perkusję, akordeon i 2 fortepiany, 1966
Kwartet instrumentalny na fortepian, klarnet, puzon, wiolonczelę lub inny instrument klawiszowy i 3 dowolne instrumenty, 1970, wyk. Warszawska Jesień 1971, wyd. Warszawa 1971, Kraków 1976
Incantationi I dla 6 perkusistów, 1972, wyk. Warszawska Jesień 1973, wyd. Warszawa 1979
Anamnesis na orkiestrę, 1975, wyk. Warsz. Jesień 1978
String Play na orkiestrę smyczkową, 1980, wyk Warszawska Jesień 1981, wyd. Kraków 1985; także wersja na 30 fletów pt. X-Play, 1999
Jeux parties na saksofon i perkusję, 1984, prawyk. Warszawska Jesień 1984, wyd. Warszawa 1985
Kroniki szkockie na orkiestrę, 1987, wyk. Warszawska Jesień 1987
Intermezzo na orkiestrę smyczkową, instrumenty dęte, perkusję, akordeon i fortepian, 1990
Sygnały na orkiestrę, 1992
Introdukcja na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian, 1994, prawyk. Warszawska Jesień 1994
Sygnały II na orkiestrę, 1995, prawyk. Warszawska Jesień 1995
Intrada na orkiestrę, 1995
Toccata na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian, 1998
Mała suita w staromodnym stylu na kameralną orkiestrę smyczkową, 1999
Muzyczka na koniec wieku na flet prosty, 2 perkusje, organy i taśmę, 1999, prawyk. Warszawska Jesień 1999
Let cellos play na 8 wiolonczeli, 1999
Mała litania na orkiestrę smyczkową, 2002
Wokalne:
Obrazki chóralne na chór, sł. K. Iłłakowiczówna, 1960, wyd. Kraków 1963, 2. wyd. 1966, Warszawa 1990
Trzy pieśni cygańskie na chór żeński, sł. J. Ficowski, 1961, wyd. Kraków 1965
Trzy pieśni na 5-głosowy chór mieszany a cappella, sł. W. Potocki, J. Kochanowski, Sz. Szymonowie, 1961, wyd. Kraków 1976
Cantus na chór mieszany a cappella, 1992
Cantus II na chór, 2000
Wokalno-instrumentalne:
Cantica Jeremiae na chór i orkiestrę, 1959
Suita weselna na chór i orkiestrę, sł. B. Jasieński, 1959
Ostinata na chór i orkiestrę, sł. staroarabskie, 1960
Pieśni dziecięce na sopran, recytatora, klarnet, kontrabas, wibrafon i perkusję, sł. K. Iłłakowiczówna, 1961
Kontrasty na zespół wokalny (wokaliza), instrumenty dęte, perkusję, gitarę, fortepian i orkiestrę smyczkową, 1962
3 recitativi na sopran, fortepian i perkusję, sł. R. Tagore, 1963, wyd. Warszawa 1977
Musica humana na baryton, chór i orkiestrę, sł. z Biblii, 1963, wyd. Kraków 1968
Missa abstracta na tenor, recytatora, chór i orkiestrę, sł. z Biblii i T. Różewicza, 1966
Hymnus laudans na chór i orkiestrę kameralną, do tekstów hymnów średniowiecznych, 1970
Trzy impresje na sopran, fortepian i 4 perkusistów, sł. R. Tagore, 1985, wyd. Warszawa 1987
Sceniczne:
Zmierzch Peryna, opera, libretto K. Meissner wg Starej baśni J.I. Kraszewskiego, 1972, wyst. Warszawska Jesień 1975
Edgar, syn Wałpora, opera, libretto kompozytor wg dramatu Kurka wodna S.I. Witkiewicza, 1982
Wyspa róż, opera kameralna, libretto kompozytor wg S. Mrożka, 1989
Muzyka elektroniczna:
3M-HI, 1969, wyk. Warszawska Jesień 1970
Utwory radiowe:
Sąd nad Samsonem, opera radiowa, libretto J. Prutkowski, 1967
Symfonia radiowa dla 2 wykonawców (flet, perkusja + multiplikacja elektroniczna), 1974
Genezis na bas solo, zespoły wokalne i instrumentalne oraz dźwięki konkretne i elektroniczne, 1995
utwory dla dzieci, m.in. Kolorowe etiudy na fortepian, 1961, wyd. Kraków 1965; Elementarz kameralny; 6 utworów na różne składy kameralne i wokalno-instrumentalne, 1964, wyd. Warszawa 1974–80; Improwizacje dziecięce na zespoły instrumentalne, 1969, wyd. Kraków 1975
muzyka teatralna i filmowa
