Paumann, Konrad

Paumann Konrad, Conrad, *ok. 1410 Norymberga, †24 I 1473 Monachium, niemiecki kompozytor i organista, niewidomy od urodzenia. Pochodził prawdopodobnie z rodziny rzemieślniczej. W 1446 został organistą w kościele św. Sebalda, w 1447 organistą miejskim w Norymberdze. W 1450 przeniósł się do Monachium, gdzie do końca życia pełnił funkcję organisty na dworze książąt bawarskich: Albrechta III, Zygmunta i Albrechta IV. Odbywał liczne podróże artystyczne, m.in. w 1454 grał w Landshut przed ks. Burgundii, Filipem Dobrym, w 1470 koncertował na różnych instrumentach we Włoszech, wzbudzając powszechny podziw i zyskując przydomek „il cieco miracoloso”, na dworze Lodovico Gonzagi w Mantui, gdzie został podniesiony do stanu rycerskiego. W 1471 z okazji obrad parlamentu w Ratyzbonie grał na organach w klasztorze benedyktynów w obecności ces. Fryderyka III i jego licznej świty. Jako rzeczoznawca oceniał nowo budowane organy, m.in. w Salzburgu (1464) i Nördlingen (1466, 1472). Pochowany został w kościele Najświętszej Marii Panny w Monachium, gdzie znajduje się również tablica nagrobna.

Paumann był jednym z najwybitniejszych wirtuozów gry organowej w XV w.; grał także na lutni, harfie, flecie i innych instrumentach. Poza bogatą działalnością koncertową, dzięki której zyskał międzynarodową sławę, zajmował się również nauczaniem, a dydaktyczny charakter jego kompozycji zamieszczonych w 4 podręcznikach gry organowej zatytułowanych Fundamenta… pozwala przypuszczać, że Paumann prowadził w Norymberdze i w Monachium szkoły gry na organach. Wśród jego zapewne licznych uczniów wymienia się jednak jedynie jego syna Paula (†1517), który towarzyszył mu w podróżach i został po jego śmierci organistą na dworze bawarskim, oraz Sebalda Grave, organistą w kościele św. Jerzego w Nördlingen w latach 1466–93.

Niewielka liczba zachowanych dzieł Paumanna spowodowana jest niewątpliwie faktem, że Paumann nie miał możności samodzielnego zapisu swych kompozycji. S. Virdung (Musica getutscht, 1511) przypisuje mu stworzenie niemieckiej tabulatury lutniowej. Kompozycje organowe Paumanna zachowane w Fundamentach mają charakter modeli pamięciowych i służą praktycznej nauce organowego opracowywania utworów wokalnych. Poza najwcześniejszymi, 2-głosowymi, większość z nich, jak również 3 kompozycje oparte na świeckich cantus firmus, utrzymana jest w typowej dla szkoły burgundzkiej fakturze 3-głosowej. Cechą charakterystyczną stylu muzyki organowej Paumanna jest wywodzące się z praktyki improwizacyjnej bogate kolorowanie głosu dyskantowego. Wpływy muzyki franko-flamandzkiej są również dostrzegalne w 3-głosowej pieśni tenorowej Wiplich figur, w której zwraca uwagę zgrabna konstrukcja linii melodycznej, połączona z kunsztownym opracowaniem kontrapunktycznym.

Literatura: F.W. Arnold, H. Bellerman Das Locheimer Liederbuch nebst der Ars organisandi von C. Paumann, „Jahrbuch für musikalische Wissenschaft” II, 1867, przedr. Lipsk 2. wyd. 1926, Wiesbaden 3. wyd. 1968; L. Schrade Die handschriftliche Überlieferung der ältesten Instrumentalmusik, Lahr 1931, wyd. poszerz. H.J. Marx, Tutzing 2. wyd. 1968; B.A. Wallner C. Paumann und sein Werk, „Zeitschrift für Kirchenmusik” LXXIV, 1954; F. Krautwurst Konrad Paumann in Nördlingen, w ks. pam. H. Besselera, red. E. Klemm, Lipsk 1961; F. Krautwurst Neues zur Biographie Konrad Paumanns, „Jahrbuch für fränkische Landesforschung” XXII, 1962; C. Wolff C. Paumanns Fundamentum organisandi und seine verschiedenen Fassungen, „Archiv für Musikwissenschaft” XXV, 1968; R. Henning German Lute Tablature and C. Paumann, „Lute Society Journal” XV, 1973; H. Schmid Ein unbekanntes Fragment eines Fundamentum organisandi, „Mitteilungsblatt der Gesellschaft für Bayerische Musikgeschichte” VII, 1973; H. Tischler The Earliest Lute Tablature?, „Journal of the American Musicological Society” XXVII, 1974; H. Minamino C. Paumann and the Evolution of Solo Lute Practice in the Fifteenth Century, „Journal of Musicological Research” VI, 1986.