Paolo da Firenze

Paolo da Firenze [~firˊencƐ], Paulus de Florentia, Magister Dominus Paulus Abbas de Florentia, *ok. 1355 Florencja, †po 20 IX 1436 Florencja, włoski kompozytor i teoretyk muzyki. Wiadomości o jego życiu opierają się na źródłach pośrednich i nie zawsze pewnych. Przez długi czas błędnie identyfikowano go m.in. z opatem klasztoru S. Andrea de Pozzo k. Arezzo, który był w 1404 w Rzymie w świcie kardynała Florencji Angelo Acciaiuoliego, ze śpiewakiem w kościele S. Reparata we Florencji w 1408 i z zakonnikiem w klasztorze kamedułów w Badia del Sasso k. Arezzo w 1419. Pochodził ze skromnej rodziny i raczej nie był związany – jak sądzono – z wpływowym rodem florenckim Leonich. Z zachowanego testamentu z 21 IX 1436 wiadomo, że jego ojciec miał na imię Marco, a trzej bracia – Domenico, Antonio i Nicolo. Prawdopodobnie ok. 1380 wstąpił do zakonu benedyktynów i – jak wskazuje przydomek Don Paolo Tenorista – był zawodowym śpiewakiem, a od 8 III 1401 do 16 VI 1433 opatem klasztoru S. Martino al Pino k. Arezzo. W latach 1420–27, a być może już przed 1417, był rektorem hospicjum Orbatello przy kościele S. Maria Annunziata Vergine we Florencji, a w latach 1419 i 1423 legatem papieskim w S. Maria degli Angeli we Florencji.

Paolo jest obok F. Landiniego najwybitniejszym i najbardziej płodnym włoskim kompozytorem przełomu XIV i XV w. Chociaż chronologia jego kompozycji nie jest ustalona, a względnie dokładne daty powstania są znane tylko w odniesieniu do 3 utworów (3-głosowa włosko-francuska ballata Sofrir m’estuet z lat 1397–1402, 3-głosowy madrygał Godi, Firenze – 1406 i 2-głosowy madrygał Girand’un bel falcon – 1409), to jednak można w nich dostrzec pewną ewolucję stylistyczną. Wyraźna przewaga liczbowa form balladowych nad madrygałami wskazuje na zachowawcze podejście do form pieśniowych. W utworach uważanych za wcześniejsze, zwłaszcza 2-głosowych i prostych rytmicznie kompozycji (np. madrygał Se non ti piacque lub ballata Astio non morì mai), Paolo nawiązywał jeszcze do stylu włoskiego trecento. Tradycje włoskie polegające na stosowaniu regularnych podziałów wersów na stosunkowo krótkie odcinki i wynikających stąd drobnych sekwencji melodycznych i rytmicznych, techniki wymiany głosów i odcinków imitacyjnych oraz bogatych melizmatycznie opracowań początkowych i końcowych sylab poszczególnych wersów, dominują w całej twórczości kompozytora. Tradycje francuskie widoczne są w madrygałach i niektórych 3-głosowych ballatach z wokalnym głosem najwyższym, instrumentalnym lub wokalnym tenorem i instrumentalnym kontratenorem, ze swobodnie dzielonym tekstem i w utworach bardziej skomplikowanych pod względem rytmicznym i notacyjnym (wykorzystywanie rytmów punktowanych i synkop oraz układów senaria imperfecta i dyminucji), pisanych zapewne po 1400 (np. madrygał Corse per l’onde piena lub ballaty La vaga luce, Amor da po’ i Che l’agg’ i’ fatto). W Benedicamus Domino kompozytor wykorzystał chorałowy cantus firmus prowadzony w równych wartościach rytmicznych. Zachowany traktat o kontrapunkcie wydaje się świadczyć, że Paolo prawdopodobnie zajmował się również nauczaniem muzyki.

Literatura: N. Pirrotta, E. Li Gotti Paolo Tenorista, Fiorentino „extra moenia”, w ks. pam. M. Pidala, t. 3, Madryt 1952; N. Pirrotta Paolo da Firenze in un nuovo frammento dell’Ars Nova, „Musica Disciplina” X, 1956; A. Seay Paolo da Firenze, a Trecento Theorist, w: L’ars nova italiana del trecento I, ks. kongr. w Certaldo 1959, Certaldo 1962 (zawiera traktat Paolo); U. Günther Die ,,anonymen” Kompositionen des Manuskripts Paris, BN, fonds ital. 568 i Zur Datierung des Madrigals „Godi, Firenze” und der Handschrift Paris, B.N., fonds it. 568, „Archiv für Musikwissenschaft” XXIII, 1966 i XXIV, 1967; K. v. Fischer Paolo da Firenze und der Squarcialupi-Kodex, „Quadrivium” IX, 1969; M. Fabbri, J. Nadas A Newly Discovered Trecento Fragment. Scribal Concordances in Late-Medieval Florentine Manuscripts, „Early Music History” III, 1983; F.A. D’Accone Una nuova fonte dell’Ars Nova italiana. Il codice di San Lorenzo, 2211, „Studi musicali” XIII, 1984; B. Brumana, G. Ciliberti Le ballate di Paolo da Firenze nel frammento „Cil”, «Esercizi. Arte, musica, spettacolo» IX, 1986; U. Günther, J. Nádas, J.A. Stinson Magister Dominus Paulus Abbas de Florentia. New Documentary Evidence, „Musica Disciplina” XLI 1987; B. Brumana, G. Ciliberti Nuove fonti per lo studio dell’opera di Paolo da Firenze, „Rivista Italiana di Musicologia” XXII, 1987; J. Nádas The Songs of Paolo Tenorista. The Manuscript Tradition, w: In cantu et sermone, ks. pam. N. Pirrotty, red. F. Della Seta, F. Piperno, Florencja 1989; J. Nádas Manuscript San Lorenzo 2211. Some Further Observations, w: L’Europa e la musica del Trecento, ks. kongresu w Certaldo 1984, Certaldo 1992.