Paja-Stach Jadwiga, *16 XII 1949 Rzeszów, †11 I 2011 Kraków, polska muzykolog. W latach 1969–74 odbyła studia muzykologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, ukończone pracą dyplomową o twórczości orkiestrowej Debussy’ego. W 1974–76 pracowała w Polskim Wydawnictwie Muzycznym w zespole redakcyjnym Encyklopedii Muzycznej PWM. Od 1976 była pracownikiem naukowym Katedry Historii i Teorii Muzyki (od 1999 Instytut Muzykologii) UJ: 1979 asystent, 1979 starszy asystent, po doktoracie w 1983 na podstawie pracy System w muzyce W. Lutosławskiego (promotor Z. Helman) – adiunkt, w 1994 habilitacja na podstawie rozprawy Dzieła otwarte w twórczości kompozytorów XX wieku; w 2000 otrzymała tytuł naukowy profesora. W latach 1999–2011 kierowała tamże Zakładem Muzyki Nowej (przekształconym w 2005vw Zakład Metodologii i Historii Muzyki XIX–XXI wieku), prowadząc badania zespołowe nad twórczością kompozytorów polskich XX w. działających na emigracji, w 2002–2008 pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Muzykologii. Zajęcia dydaktyczne Pai-Stach obejmowały seminarium poświęcone muzyce polskiej XX w., wykłady z historii i teorii muzyki XX w. oraz metod badania dzieła muzycznego; wykładała gościnnie na uniwersytetach: w Rzymie (1986), Salzburgu (1990), Padwie (1991) i Cremonie (1992). Uczestniczyła w krajowych i międzynarodowych konferencjach muzykologicznych odbywających się w Polsce, m.in. w konferencjach polsko-włoskich (1985,1989); w XI 2001 zorganizowała w Krakowie międzynarodową konferencję na temat Muzyka A. Panufnika i jej recepcja, ponadto była współorganizatorką trzech innych konferencji w Krakowie: W. Lutosławski i jego wkład do kultury muzycznej XX wieku (II 2004, konferencji towarzyszyła wystawa pt. W. Lutosławski i jego idee muzyczne, do której scenariusz oraz folder przygotowała również Paja-Stach), Kompozytorzy a modernizm i postmodernizm (III 2006) oraz Osobowość W. Lutosławskiego (panel, III 2009). W ramach stypendium Mellon Research Fellowship prowadziła w 1996 badania nad muzyką holenderską XX w. Współpracowała od początku z Encyklopedią Muzyczną PWM jako autorka, w latach 1985–2011 była redaktorem naukowym działu obejmującego hasła o kompozytorach XX w. (urodzonych przed 1900). Aktywnie uczestniczyła w pracach powstałego w 2001 przy UJ Ośrodka Dokumentacji Życia i Twórczości Witolda Lutosławskiego; założyła czasopismo „Witold Lutosławski Studies” i od 2007 była jego redaktorem naczelnym. Trzykrotnie zasiadała w jury Ogólnopolskiego Konkursu „Wokół Witolda Lutosławskiego” dla uczniów średnich szkół muzycznych w Białymstoku (1997, 1999 – jako przewodnicząca, 2002). W 2004 otrzymała Medal Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego w Warszawie za wybitny wkład w poznanie dzieła kompozytora.
Paja-Stach zajmowała się przede wszystkim problematyką analizy muzycznej, którą rozważała na obszernym materiale historycznym, poczynając od twórczości impresjonistów (C. Debussy, M. Ravel) poprzez zróżnicowaną stylistycznie muzykę W. Lutosławskiego po utwory awangardy XX w. W centrum jej uwagi badawczej znajdują się dzieła nowatorskie, odbiegające od tradycyjnych wzorów i modeli formalnych. Pociągnęło to za sobą propozycję nowych metod badawczych. W pracy doktorskiej o muzyce Lutosławskiego (1983) Paja-Stach zastosowała metodę i terminologię nawiązującą do ogólnej teorii systemów, którą w skróconej postaci przedstawiła w książce Lutosławski i jego styl muzyczny (1997); metoda ta umożliwiła jej opisanie systemu dźwiękowego Lutosławskiego i uwypuklenie logicznej konstrukcji jego dzieł. W pracy Dzieła otwarte… (2001) Paja-Stach wprowadziła zaczerpnięte z teorii literatury pojęcie chwytu artystycznego i dała przegląd poglądów teoretycznych oraz różnie interpretowanych terminów dotyczących nowatorskich poczynań kompozytorów XX w., dobitnie rozróżniając typową dla awangardy negującą tradycję postawę nowatorsko-eksperymentatorską od innych poszukiwań w zakresie formy i brzmienia; przeprowadzona analiza multimedialnego dzieła otwartego D. Guaccera Rappresentazione et esercizio (1968), uwzględniająca chwyty artystyczne, jakości sonorystyczne i utwór jako obiekt badania metodą systemową zmierza do ukazania spójności kompozycji. Prace analityczne Pai-Stach są przejawem charakterystycznej dla współczesnych teoretyków tendencji do interdyscyplinarnego poszukiwania metod badawczych pozwalających uchwycić istotę współczesnego dzieła sztuki.
Dzieła otwarte w twórczości kompozytorów XX wieku, wyd. Kraków 1992 (rozprawa habilitacyjna)
W. Lutosławski, wyd. Kraków 1996
Lutosławski i jego styl muzyczny, wyd. Kraków 1997
Twórczość W. Pijpera w kontekście muzyki XX wieku / The Works of W Pijper in the Context of Twentieth Century Music, wyd. Kraków 2002 (tekst w jęz. polskim i angielskim)
Muzyka polska od Paderewskiego do Pendereckiego, wyd. Kraków 2009, tłum. angielskie Polish Music from Paderewski to Penderecki, wyd. Kraków 2010
artykuły:
Rola instrumentacji w kształtowaniu brzmienia utworów C. Debussy’ego, „Muzyka” 1975 nr 4
Formy wariacyjne w twórczości instrumentalnej Brittena, „Muzyka” 1977 nr 3
„Dafnis i Chloe”. Impresjonistyczne oblicze muzyki Ravela, „Muzyka” 1978 nr 4
Przegląd ujęć teoretycznych aleatoryzmu, «Zeszyty Naukowe PWSM w Gdańsku» nr 24, wyd. Gdańsk 1985
System w muzyce W. Lutosławskiego (na przykładzie utworów z lat 70.), w: Przemiany techniki dźwiękowej, stylu i estetyki w polskiej muzyce lat 70., red. L. Polony, wyd. Kraków 1986
Idiom kompozytorski W. Lutosławskiego na tle tendencji w muzyce XX wieku, w: Muzykologia krakowska 1911–1986, red. E. Dziębowska, wyd. Kraków 1987
L’Opera di W. Lutosławski e la música polacca del suo tempo, „Nuova Rivista Musicale Italiana” XXII, 1988 nr 4
Kształt brzmieniowy a indeterminacja w twórczości C. Cardew na przykładzie „February Pieces”, «Muzyka Fortepianowa» VIII, w: «Prace Specjalne Akademii Muzycznej w Gdańsku» nr 46, wyd. Gdańsk 1989
The Polyphonic Aspect of Lutosławski’s Music, „Acta Musicologica” LX1I, 1990
Wariacje fortepianowe I.J. Paderewskiego, w: Warsztat kompozytorski, wykonawstwo, koncepcje polityczne I.J. Paderewskiego, red. W. Marchwica i A. Sitarz, wyd. Kraków 1991
Idea koncertowania w kompozycjach W. Lutosławskiego i jej realizacja w „Koncercie fortepianowym”, «Prace Specjalne Akademii Muzycznej w Gdańsku» nr 49, wyd. Gdańsk 1992
M. Karłowicz e lo stile romantico, w: Otto cento e oltre, red. F. Izzo i J. Streicher, wyd. Rzym 1993
Polish Themes in „Polonia” by E. Elgar, „Musica lagellonica” t. 1, red. Z.M. Szweykowski, wyd. Kraków 1995
W. Lutosławski – klasyk i modernista, w: „Arka a” 1995 nr 3
Muzyka fortepianowa W. Pijpera, «Muzyka Fortepianowa» XI, w: «Prace Specjalne Akademii Muzycznej w Gdańsku» nr 56, wyd. Gdańsk 1998
Kariera artystyczna W. Lutosławskiego, w: Lutosławscy w kulturze polskiej, red. B. Klukowski, wyd. Drozdowo 1998 Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Przyrody w Drozdowie
O stylu muzycznym W. Lutosławskiego w kontekście nurtów artystycznych XX wieku, w: W. Lutosławski. Człowiek i dzieło w perspektywie kultury muzycznej XX wieku, red. J. Astriab, M. Jabłoński, J. Stęszewski, wyd. Poznań 1999
O stylu muzycznym W. Pijpera (1894–1947), w: Muzykolog wobec dzieła muzycznego, ks. pamiątkowa E. Dziębowskiej, red. M. Woźna-Stankiewicz i Z. Dobrzańska-Fabiańska, wyd. Kraków 1999
„Rappresentazione et esercizio” di D. Guaccero. Una simbiosi fra la tradizione e lo sperimentalismo, w: Affetti musicologici, ks. pamiątkowa Z.M. Szweykowskiego, red. P. Poźniak, wyd. Kraków 1999
Cechy stylistyczne utworów Lutosławskiego na instrument solo i fortepian, w: Estetyka i styl twórczości W. Lutosławskiego, materiały z konferencji muzykologicznej w Warszawie 1997, red. Z. Skowron, wyd. Kraków 2000, wyd. angielskie w: Lutosławski Studies, red. Z. Skowron, Oksford 2001
Caratteristiche neoclassiche e timbriche dell’opera della compositrice G. Bacewicz, W. Lutosławski. Sullo stile musicale del compositore, A. Panufnik. Compositore e direttore d’orchestra, K. Penderecki. I legami del compositore con l’avanguardia e il postmodernismo, „Civiltà Musicale” XVIII, 2003 nr 50
La Musica di H.M. Górecki. Dalla tecnica seriale alla ripetitiva, „Civiltà Musicale” XVIII, 2003 nr 50
The „Hommage à Chopin” of A. Panufnik in the Context of His Works Based on Polish Folk Music, w: Chopin and His Work in the Context of Culture, t. 2, red. I. Poniatowska, wyd. Kraków 2003
A. Panufnik’s „Autumn Music”. Transfigurations of Microstructures and Expression of the Work, w: Verwandlungsmusik. Über komponierte Transfigurationen, red. A. Dorschel, «Studien zur Wertungsforschung» t. 48, wyd. Wiedeń 2007
W. Lutosławski and the European Musical Tradition, „Witold Lutosławski Studies” t. 1, 2007
Inspiration from the Music of the Masters and from Folklore in the Works of Lutosławski. Exhibition in the W. Lutosławski Center, „Witold Lutosławski Studies” t. 1, 2007
Motywy religijne i narodowe w twórczości A. Panufnika, w: Donum Natalicum. Studia Thaddaeo Przybylski Octogenario Dedicata, red. A. Jarzębska, Z. Fabiańska i A. Sitarz, wyd. Kraków 2007
Relationships of K. Serocki’s Music with Sonorism, w: Sonoristic Legacies. Towards New Paradigms in Music Theory, Aesthetics and Composition, „Muzyka” 2008 nr 1 (nr specjalny)
W. Lutosławski’s Art of Orchestration. Instrumentation Devices as the Key Ideas and Tone-Colour Details, „Witold Lutosławski Studies” t. 3, 2009
hasła w Encyklopedii Muzycznej PWM (m.in. Bizet, Britten, Delius, Elgar, Honegger, Lutosławski, Maliszewski, Panufnik Andrzej, Pijper, Ravel, Satie, Szabelski) oraz w 2. wyd. Die Musik in Geschichte und Gegenwart (Buczek, Kondracki, Lutosławski, Maliszewski, Panufnik Andrzej, Ptaszyńska, Rogowski)
recenzje z książek w „Muzyce”, wstępy do wydań utworów W. Lutosławskiego: III Symfonia, 3. wyd. Kraków 2000, Koncert na orkiestrę, 7. wyd. Kraków 2000, 5 pieśni do słów K. Iłłakowiczówny, 4. wyd. Kraków 2002
redakcja:
A. Panufnik’s Music and Its Reception, wyd. Kraków 2003 (w tym wstęp oraz artykuł Piano Works by A. Panufnik. Structures and Timbres)
W. Lutosławski i jego wkład do kultury muzycznej XX wieku, wyd. Kraków 2005 (w tym artykul Lutosławskiego dążenie do doskonałości)
Idee modernizmu i postmodernizmu w poetyce kompozytorskiej i w refleksji o muzyce, z A. Jarzębską, wyd. Kraków 2007 (w tym artykuły: Kompozytorzy polscy wobec idei modernistycznych i postmodernistycznych oraz „Epitafium” na obój i fortepian (1979) W. Lutosławskiego na tle cech stylu kompozytora, wersja angielska w: „Musica Iagellonica” t. 4, red. Z.M. Szweykowski, wyd. Kraków 2007)
czasopismo „Witold Lutosławski Studies” 2007–2009
