Orto, Marbrianus de

Orto, Dujardin, Marbrianus, Marbriano de, *ok. 1460 Tournai (?), † 24 II 1529 Nivelles, franko-flamandzki kompozytor. Urodził się prawdopodobnie w Tournai, gdyż figuruje w dokumentach papieskich jako obywatel tego miasta. W V 1482 wraz z biskupem Tournai, kardynałem Ferrym de Cluny, udał się do Rzymu. Po śmierci swego chlebodawcy został śpiewakiem (XII 1483) w kapeli papieskiej, gdzie utrzymywał bliskie kontakty m.in. z Josquinem des Prés. Działał w zespołach trzech kolejnych papieży (co najmniej do 1499) i uzyskał liczne beneficja. W 1505 związał się z dworem habsbursko-burgundzkim, pełniąc funkcję śpiewaka, a potem kapelmistrza w zespole Filipa Pięknego. Po jego śmierci (1506) przebywał do 1508 w Hiszpanii w służbie wdowy, Joanny. W 1508 uczestniczył w reorganizowaniu niderlandzkiej kapeli syna Filipa (późniejszego cesarza Karola V) i kierował nią z przerwami przynajmniej do 1522. Zmarł w Nivelles, gdzie od lat rzymskich posiadał dziekanat w kościele św. Gertrudy.

Dzieła Orto, z których większość powstała prawdopodobnie do 1507, są typowymi przykładami polifonii przełomu XV i XVI w. Przeważającą część kompozycji sakralnych stanowią utwory 4-głosowe oparte na cantus firmus, czasem swobodnie parafrazowanym (msze La belle, Petita camusetta); cantus firmus pojawia się z reguły w tenorze, niekiedy także w innych głosach (Agnus mszy La belle, motet 4-głosowy Ave Maria czy hymn Ut queant laxis). W mszy J’ay pris amours (obejmującej 2 opracowania Credo) kompozytor zbliża się do techniki parodiowanej, wykorzystując tenor i cantus z anonimowej chanson. Msze Orto cechują kulminacje rytmiczno-fakturalne w końcowych częściach cyklu (tendencję tę widać także w 4-głosowym motecie Ave Maria). Większość chansons również napisana jest w technice cantus firmus; dwukrotnie (w D’ung aultre amer i Fors seulement) kompozytor zapożyczył model prawdopodobnie z utworów J. Ockeghema.

Orto posługiwał się zazwyczaj kontrapunktem swobodnym, choć wprowadzał także imitacje (bardziej konsekwentnie w niektórych chansons), a nawet 2-głosowe kanony (w 8 kompozycjach). W umuzycznionym przez kompozytora lamencie Dydony (Dulces exuviae z Eneidy) pojawiają się także ekspresyjne chromatyzmy i dysonanse.

Literatura R. Gerber Römische Hymnenzyklen des späten 15. Jahrhunderts, „Archiv für Musikwissenschaft” XII, 1955; R. Miller The Musical Works of Marbrianus de Orto, dysertacja Indiana University, 1974 (zawiera transkrypcję utworu); M. Duggan Queen Joanna and Her Musicians, „Musica Disciplina” XXX, 1976; A.M. Picker The Career of Marbrianus de Orto (ca 1450–1529), w: Studien zur Geschichte der päpstlichen Kapelle, ks. konferencji w Heidelbergu 1989, «Collectanea» II, w: «Capellae Apostolicae Sixtinaeque Collectanea Acta Monumenta» IV, red. B. Janz, Watykan 1994; A. Roth Liturgical (and Paraliturgical) Music in the Papal Chapel towards the End of the Fifteenth Century. A Repertory of Embryo, w: Papal Music and Musicians in Late Medieval and Renaissance Rome, red. R. Sherr, Oksford 1998; J. Rodin ‘When in Rome…’: What Josquin Learned in the Sistine Chapel, „Journal of the American Musicological Society” LXI, 2, 2008; N. Davidson Marbriano de Orto (c. 1455–1529): Personal Thoughts and Some Surprises, „Early Music” XXVI, 3, 2008; R. Woodley Tinctoris and Nivelles: The Obit Evidence, „Journal of the Alamire Foundation” I, 1, 2009; J. Rodin Unresolved, „Music & Letters” XC, 4, 2009; P.W. Urquhart Ad fugam, De Orto, and a Defense of the ‘Early Josquin’, „Tijdschrift van de Koninklijke Vereninging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” LXII, 1-2, 2012; R.J. Wieczorek Patronat muzyczny w renesansowych Włoszech (1470–1527): Mediolan, Ferrara, Mantua, Florencja, Rzym, Poznań 2013