Odington, Walter

Odington [‘odyŋt^en] Walter, angielski uczony i teoretyk muzyki, działający na przełomie XIII i XIV w., Ordo Sancti Benedicti. Urodzony zapewne w Oddington (Gloucestershire), był zakonnikiem w opactwie St. Mary w Evesham k. Worcester i w 1298 członkiem Gloucester College w Oksfordzie. Jest powszechnie identyfikowany z Walterem Evesham, autorem 2 traktatów astronomicznych z 1316, oraz – błędnie – z Walterem z Evesham, wykładowcą w Merton College w Oksfordzie w latach 1330–46. Oprócz traktatów o arytmetyce, geometrii i astronomii Odington napisał też dość szeroko znany traktat o alchemii Ycocedron oraz traktat muzyczny Summa de speculations musicae.

Traktat muzyczny Odingtona jest najwybitniejszym angielskim dziełem teoretyczno-muzycznym pochodzącym z okresu przejściowego pomiędzy ars antiqua i ars nova. Wbrew poglądom dawniejszych historyków muzyki, usiłujących cofnąć czas jego powstania do 1. połowy lub nawet początku XIII w., traktat ten datuje się obecnie na 2. dekadę XIV w., chociaż najstarszy jego przekaz zachowany w Cambridge (Corpus Christi College, ms. 410, fol. 1-36) pochodzi dopiero z początku XV w. Stanowi on logicznie skonstruowane i wyczerpujące kompendium wiedzy o muzyce, w którym problematyka musica speculativa, dotycząca matematycznych podstaw sztuki muzycznej, służy wyjaśnieniu wielu aspektów ówczesnej praktyki kompozytorskiej. Opierając się na dziełach najwybitniejszych teoretyków muzyki od późnego antyku do czasów mu współczesnych, Odington wykazuje doskonałą znajomość dotychczasowej literatury teoretyczno-muzycznej. Traktat składa się z sześciu poprzedzonych przedmową rozdziałów, w których systematycznie wyłożone zostały podstawowe zagadnienia ówczesnej wiedzy muzycznej. Rozdziały 1. i 2. poświęcone są nauce o proporcjach i ich roli w określaniu rozmiarów i podziału interwałów. Rozdział 3. dotyczy głównie zastosowania nauki o proporcjach dla konstrukcji instrumentów muzycznych (monochord, dzwony i piszczałki organowe), zaś w rozdziale 4. omówione zostały zasady rytmiki, wynikające z metrum poetyckiego i proporcji pomiędzy częściami stóp metrycznych. Ostatnie dwa rozdziały mają charakter bardziej praktyczny: rozdział 5., zakończony tonariusem, jest podręcznikiem cantus planus i zawiera wyjaśnienie systemu hexachordalnego, a 6. – traktatem o muzyce menzuralnej, w którym – oprócz opisu form i wartości nut i ligatur, zasad perfekcji, alteracji i opisu notacji modi rytmicznych – znajduje się także bogato ilustrowane przykładami muzycznymi omówienie form polifonicznych (organum, conductus, motet, hoquetus i rondellus).

Traktat muzyczny Odingtona stanowi ważne ogniwo w rozwoju myśli teoretyczno-muzycznej i jest dziełem typowym dla okresów przełomowych, w których dawniejsze koncepcje ścierają się z nowszymi. Dotyczy to głównie rozważań o rytmie, przy których Odington łączył modi rytmiczne z antycznymi miarami wierszowymi. Interesująca jest zwłaszcza obserwacja Odingtona, z której wynika, że pierwotnie longa była wartością dwuczasową, co niekoniecznie musi oznaczać, że modi dwudzielne były wcześniejsze od modi trójdzielnych, ale że prawdopodobnie w kompozycjach pisanych w trójdzielnych I i II modus rytmicznym, longa musiała być uzupełniana o wartość jednoczasowej brevis, by całość rytmiczna uzyskała wartość trzyczasową. Również na dawniejszej praktyce opiera się Odington ustalając swój repertuar znaków nutowych (longa duplex, longa, brevis i semibrevis), chociaż najmniejsza z nich, mianowicie semibrevis, ma już taką samą wartość co minima u Philippe’a de Vitry. Nowatorski jest natomiast sposób uzasadnienia konsonansowości interwałów wielkiej i małej tercji. W tym zakresie Odington odchodzi od pitagorejskiego systemu obliczeń i na podstawie określenia proporcji 5:4 dla tercji wielkiej i 6:5 dla tercji małej wyraźnie skłania się do uznania konsonansowości zarówno tych interwałów, jak też trójdźwięku. Duże znaczenie przypisuje się też wyczerpującym objaśnieniom najważniejszych gatunków muzyki wielogłosowej i ich zasadom konstrukcyjnym oraz omówieniu niektórych aspektów muzyki angielskiej, w tym specyficznej dla niej kanonicznej formy rondellus. Nie jest wykluczone, że niektóre z zamieszczonych w traktacie przykładów muzyki wielogłosowej mogą być oryginalnymi dziełami Odingtona.

Literatura: J. Wolf Early English Music Theorists, „The Musical Quarterly” XXV, 1939; G. Pietzsch Die Klassifikation der Musik von Boetius bis Ugolino von Orvieto, Halle 1929; W. Apel The Notation of Polyphonic Music 900–1600, Cambridge (Massachusetts) 1949; L. Dittmer Binary Rhythm, Musical Theory and the Worcester Fragments, „Musica Disciplina” VII, 1953; B. Gillingham A New Etiology and Etymology for the Conductus, „The Musical Quarterly” LXXV, 1991.